Dwór - polska tożsamość

 

Maciej Rydel 

ZYSK I S-KA 2012

  
W Polsce w dalszym ciągu obowiązują stalinowskie dekrety, ponieważ polski parlament dotychczas nie uchwalił ustawy reprywatyzacyjnej.  Nie przeprowadzono reprywatyzacji i nie zwrócono zagrabionej przez państwo ojcowizny…

Maciej Rydel –  Polskie Towarzystwo Ziemiańskie. Gdańsk 2008

 

Kim jest Maciej Rydel?

     Akwarele Macieja Rydla czy bardziej znane akwarele i rysunki Napoleona Ordy w trwały sposób stworzyły w naszej wyobraźni obraz fenomenu polskości, jakim są dwory Rzeczypospolitej. Maciej Rydel (tak, tak, z „tych” Rydlów) jest ostatnim członkiem rodu urodzonym w rodzinnej posiadłości w Dołuszycach. On to podarował czytelnikom wyjątkowy dar. Darem tym jest książka „Dwór – polska tożsamość” w 2012 roku opublikowana nakładem wydawnictwa Zysk i S-ka.

 

Co znajduje się na exlibrisie Macieja Rydla?

     Autor projektując oficjalną witrynę internetową www.dwory-polskie.pl  umieścił na wszystkich jej podstronach swój exlibris, którym oznacza książki ze swej biblioteki. Rysunek utworzony na potrzeby exlibrisu definiuje pasję twórcy, którą oprócz ekonomii i marketingu, pozostają dzieje i architektura dworów polskich. Ten „Dokumentalista polskich dworów i historii ziemiaństwa” pisze książki i artykuły,  maluje, fotografuje, kolekcjonuje archiwalia, organizuje wystawy i odczyty, angażuje się w działalność Polskiego Towarzystwa Ziemiańskiego, itd., itd..

Gdzie było prawdziwe Soplicowo?

     We wstępie do książki Maciej Rydel zwraca uwagę czytelnika na znaczącą rolę dworów polskich w tworzeniu naszej tożsamości narodowej, ze swoistą obyczajowością, tradycjami, kultura i symboliką. Pisarz -  patriota nie omieszkał wspomnieć na kartach książki o dworze będącym pierwowzorem dworku w Soplicowie, w którym toczy się akcja naszej epopei narodowej „Pan Tadeusz”. Znany poecie Adamowi Mickiewiczowi z dzieciństwa dwór w Czombrowie jest tematem książki „Dziedziczki Soplicowa” autorstwa Joanny Puchalskiej.

Potok Wielki - Maciej Rydel

Czombrów - Maciej Rydel

źródło: ziemianie.org.pl

 

Czym się różni dwór od dworku?

     Publikacja „Dwór – polska tożsamość” przekazuje w prosty, zrozumiały nawet dla niewyrobionego odbiorcy sposób, kompleksowe zestawienie wiedzy o polskim zjawisku historyczno – kulturowym jakim były (bo już niestety nie są) dwory i dworki. Według szacunkowych danych autora przed wybuchem II wojny światowej było w Polsce ponad 15 tysięcy dworów. Dworów rozumianych jako siedziba właściciela ziemskiego oraz jako ośrodek gospodarki rolnej i leśnej, które obejmowały: uprawę, hodowlę, przetwórstwo i produkcję. Znacznie węższym zakresem obdarzony został termin dworek, stosowany w analizowanej książce dla określenia samej siedziby (wiejskiej lub miejskiej) bogatszych warstw społeczeństwa. Maciej Rydel dostarcza wyczerpujących informacji na temat powracającego do łask, a osadzonego czasowo w latach 1900–1939, stylu dworkowego, jako „wyniku poszukiwania polskiego stylu narodowego”.

 

Co to znaczy Noblesse oblige?

     Współcześnie realizowane projekty, szumnie określane przez ich właścicieli mianem „typowy polski dworek”, mają tylko zbliżony do oryginału wygląd zewnętrzny. Nie posiadają jednak aury dworu polskiego, którego kwintesencją było nieprzerwane trwanie, poszanowanie polskości, tradycji i wartości humanistycznych, wychowywanie młodego pokolenia w oparciu o regułę „Noblesse oblige” (szlachectwo zobowiązuje). Trafiały się jednak dwory często zmieniające właścicieli, jak np. dwór w Trzepnicy zakupiony przez zubożałego hrabiego Jerzego Skarbka (ojca Krystyny Skarbek).
Nieczęsto obecnie zdarzają się realizacje oryginalnych projektów z epoki przedwojnia, których skomplikowane polskie koleje nie pozwoliły przeprowadzić wcześniej, a które sfinalizowano 100 lat później (Opinogóra).

Opinogóra Górna - Muzeum Romantyzmu
źródło: pl.wikipedia.org

 

Kolorowe czy czarno-białe?

     Chronologiczna konstrukcja rozdziałów książki pozwoliła na wnikliwą charakterystykę głównych założeń architektonicznych domów mieszkalnych w dawnej Polsce, poczynając od Średniowiecza a na czasach współczesnych kończąc. Cechy stylu budowli danej epoki, uwarunkowane wymaganiami właściciela, omawiane są w publikacji o wyglądzie albumu, głównie na przykładach istniejących po dziś dworów. Dzięki rozległym umiejętnościom autora, obok przekrojowej warstwy teoretycznej, w książce zamieszczono prawie 300 ilustracji, a w tym fotografie wykonane przez autora, ryciny z jego kolekcji archiwaliów oraz malowane przez niego akwarele, a wszystko to wydrukowane na doskonałym kredowym papierze. Wśród licznych ilustracji znajdują się zdjęcia zasobnych wnętrz, salonów, bibliotek, jadalni ale także ryciny, plany i rzuty kondygnacji dworów. Wszystkie obiekty graficzne zaopatrzone zostały w szczegółowe, merytoryczne podpisy zawierające informacje uzupełniające tekst książki. Kolorowe fotografie przedstawiają stan obecny istniejących dziś budowli, podczas gdy umieszczone obok nich czarno-białe odbitki lub rysunki tych siedzib, ukazują je w stanie pierwotnym tzn. przed przebudową lub (znacznie częściej) przed ich zniszczeniem. 
 

Burbiszki

Czy alkowa znaczy to samo co alkierz?

     Maciej Rydel dostrzegł potrzebę dokształcenia czytelników – amatorów w zakresie architektury dworów i ich otoczenia i z tego powodu na końcu książki umieścił słownik pojęć z wymienionej dziedziny wiedzy. Informacje zawarte w „Leksykonie podstawowych pojęć…” wyposażyły mnie w zasoby wiadomości na temat alkierza, lamusa, oficyny, portyku, które dotychczas pojmowałam w ich potocznym znaczeniu. Dzięki lekturze słownika rozwikłałam tajniki klasyfikacji dworów na trzytraktowe i dwutraktowe lub dziewięcioosiowe czy trzynastoosiowe. Zamieszczone w publikacji rysunki prezentują elementy stanowiące bezpośrednie otoczenie dworu, którego budynek mieszkalny jest jednym z kilkunastu składników. Inna rycina przedstawia główne typy dachów w dworach polskich np. łamany krakowski czy łamany polski. Dwór polski nakreślony przez autora jest ośrodkiem życia posiadłości z parterową siedzibą wyposażoną w rozpoznawalny klasyczny biały portyk kolumnowy i spadzisty dach.  

Glanów

Wola Suchozebrska

 

Do kogo dziś należą dwory?

     Maciej Rydel, opisujący dwory polskie, koncentruje się nie tylko na założeniach architektonicznych obiektów, ale w szczególności na losach dziedziców, do których należały. Pisząc o obecnej kondycji i funkcjach dworów autor wyróżnia te, które po 1945 roku nie zmieniły przedwojennych właścicieli dzięki temu, że nie były związane prawem własności z dużymi obszarami ziemi. Część dworów, która uniknęła wysadzenia lub podpalenia wróciła w posiadanie spadkobierców prawowitych właścicieli dopiero po 1989 roku. W innych dworach aktualnie mieszczą się muzea tematyczne, dalsze przeniesiono na tereny skansenów (Sierpc) a kolejne zamieniono w hotele, pensjonaty. Minionym zwyczajem dwory służą dobru ogólnemu, znalazły więc w nich miejsce obiekty użyteczności publicznej. 

Ranczo - Sokule

„I komu to przeszkadzało Panie?”,

gdy 1939 roku barbarzyńscy, prymitywni, bestialscy najeźdźcy rozpoczęli apokalipsę polskich elit i polskich dworów. Powtarzający się scenariusz z dziejów dworów i ich mieszkańców w okresie II wojny światowej zawierał sceny dewastowania i palenia zabudowań przez hitlerowców i bolszewików, oraz rozstrzelania lub wypędzenia i wywiezienia do obozów pracy całych rodzin zamieszkujących dwór.

We wrześniu 1944 roku wprowadzono w Polsce dekretem PKWN tzw. reformę rolną, na mocy której odebrano właścicielom prawie 14 tysięcy majątków ziemskich. Obecnie w rękach potomków prawowitych właścicieli lub ich spadkobierców znajduje się tylko 80 dworów (sic!).

Powojenne losy większości ocalałych z pożogi dworów naznaczone były rabunkową gospodarką lokowanych w nich kombinatów Państwowych Gospodarstw Rolnych (PGR). Czasy te jawią się niczym tragiczna kontynuacja zagłady tych dworów polskich, które uniknęły zniszczenia podczas wojny.

 

Kto spieszy z odsieczą polskim dworom?

     Niemniej jednak, za sprawą takich polskich luminarzy jak Maciej Rydel, oddanych misji ratowania ocalałych dworów, propagujących odkupowanie lub przejmowanie praw własności spadkobierców właścicieli dworów, przywracane są one po latach „do życia”. I chociaż chcielibyśmy, aby ze starych murów tchnął „Duch dworu”, to cieszymy się jeśli możemy na tympanonie dworu w Suchej przeczytać łacińską sentencję:

„Sub veteri tectu sed parentali” (Pod starym, lecz rodzinnym dachem)

Sucha

Pęcice

A na ryzalicie dworu w Pęcicach dostrzegamy przesłanie: 

Jam dwór polski, co walczy mężnie i strzeże wiernie! 

*większość zdjęć pochodzi z strony autorskiej Macieja Rydla www.dwory-polskie.pl  

Jesienne kasztany