Bernard Newman
ZNAK - 2021
Niezwykła podróż po kraju
Angielski obieżyświat Bernard Newman odbył w 1934
roku „
Niezwykłą podróż po kraju, którego już nie ma”, a wrażenia z
wyprawy opisał w reportażu zatytułowanym „
Rowerem przez II RP”
(oryginalny tytuł książki brzmi „
Pedalling Poland”). Nietuzinkowy
człowiek służył brytyjskiej koronie jako
żołnierz,
szpieg,
pisarz, a poza tym wygłaszał odczyty i… pedałował.
Ogrom zagadnień poruszanych przez prozaika nie ułatwiał formułowania opinii nt. obcojęzycznej
publikacji czytanej w polskim przekładzie. W przypadku literatury obcej (jak w
tym przypadku) pojawiają się u mnie rozterki: czy tak dobrze (źle) pisał
cudzoziemski mistrz pióra, czy to twórca polskiej wersji jest
znakomitym literatem? „
Kilka słów od tłumaczki” naświetliło istotne
aspekty pracy nad przekładaniem angielskiego tekstu na język polski. Książka
pisana z pozycji „
naiwnego obserwatora” kierowana była do przeciętnego
brytyjskiego odbiorcy, stąd u autora pojawiała się tendencja do
konfabulacji, której towarzyszyło tworzenie
mitów czy
zniekształcanie obrazu rzeczywistości. Jednakże nad zgodnością treści z
prawdą historyczną czuwała zarówno tłumaczka, jak i redaktorzy wydania, którzy
opatrzyli tekst Anglika stosownymi
przypisami korygującymi
nieścisłości jego przekazu oraz
uzupełniającymi informacje
nieoczywiste dla współczesnych czytelników. Literacki przekład
Ewy Kochanowskiej brzmi wyśmienicie także dzięki jej cennym
umiejętnościom: swobodnemu operowaniu
polszczyzną oraz
uwspółcześnianiem znaczenia słów.
Naród z historią i z przyszłością
Na trasie ryzykownej eskapady, rozpoczętej i
zakończonej w Gdańsku, znalazły się główne miasta międzywojennej Polski,
Litwy, Prus Wschodnich, takie jak:
Toruń,
Poznań,
Warszawa,
Łódź,
Lwów,
Grodno,
Wilno,
Kowno,
Kłajpeda,
Królewiec,
Olsztyn,
Malbork. Podróżnik odwiedził także
Kraków, który według niego
„
zasługuje na odrębną książkę”, m.in. z powodu wyjątkowej atmosfery,
gdyż „
Kraków przetrwałby rewolucję z ujmującym uśmiechem na ustach”.
„
Lekki reportaż z podróży” jest
wielowymiarowym opracowaniem o charakterze
pamiętnika-dziennika z
podróży. Oprócz przypisanych temu gatunkowi elementów, jak
malownicze opisy wiejskich krajobrazów, budownictwa, strojów oraz
prezentacja miejskiej architektury i miejscowych atrakcji książka zawiera
część
publicystyczną i
historyczną. Zwiedzane regiony
Rzeczypospolitej stały się dla Bernarda Newmana pretekstem do przedstawienia
skomplikowanych
dziejów naszej Ojczyzny, aktualnej (rok 1934) sytuacji
społeczno-politycznej w Europie, a także skomentowania różnorodnych
zjawisk życia publicznego w naszym kraju. Pojawiła się zatem tematyka
odradzania się polskiej
państwowości, zagrażającego
nazizmu,
mniejszości narodowych,
korytarza gdańskiego, itp. Chociaż autor
nie zawsze orientował się w lokalnej specyfice i tradycjach, to często udawało
mu się właściwie odczytywać nasze
kody kulturowe i zrozumieć wagę
mitów narodowych. Znalazła się wśród nich osobliwa anegdota „
Słoń a sprawa polska”, kult marszałka
Józefa Piłsudskiego czy drażliwa
kwestia żydowska. Angielski dżentelmen w licznych dywagacjach na tematy
polityczne dotyczące Europy miał na uwadze, iż Polska to „
naród z historią i z przyszłością”. Dostrzegał także nasze skłonności do
martyrologii (przejawiane aż
do dziś?) „
Polacy wolą się karmić cierpieniami niż zwycięstwami”, a „
prawdziwie jednoczącym ich węzłem jest wspólne cierpienie”.