czwartek, 28 lipca 2016

Jam dwór polski


Maciej Rydel


Fundacja Rozwoju Uniwersytetu Gdańskiego 1993







Jam dwór polski, co walczy mężnie i strzeże wiernie

cytatem tym zakończyłam uwagi na temat książki – albumu Macieja Rydla pt. „Dwór – polska tożsamość” i tą samą sentencją rozpoczynam refleksje po przeczytaniu i obejrzeniu książki zatytułowanej „Jam dwór polski”. Wydania te dzieli dwadzieścia lat, które w historii Polski zapisały się czasem przełomu, tzw. upadku komunizmu (na cztery łapy, w 1989 roku), powrotu Polski do cywilizacji europejskiej i otwarcia Polski na świat. W kontekście pielęgnowania polskiej tożsamości narodowej był to przede wszystkim czas odkłamywania prawdy historycznej o naszych dziejach najnowszych.
„Jam dwór polski” wydano nakładem Fundacji Rozwoju Uniwersytetu Gdańskiego kilka lat po obaleniu komunizmu. Jak obrazoburczo brzmiało wtedy zdanie Macieja Rydla o trudnym okresie dziejów polskich dworów „Kolejny etap, to II wojna światowa i «w y z w a l a n i e» Polski przez władzę radziecką” czy inne „Największe zniszczenia dworów przyniosły skutki tzw. reformy rolnej ogłoszonej w 1944 roku. Władze komunistyczne brutalnie zagarnęły własność prywatną (praktycznie wszystkie majątki ziemskie)”. „Już” pół wieku później można było tak napisać! Nawet o Kresach Wschodnich - We wspomnianej publikacji autor wspomina jakby mimochodem dworki kresowe (jest ich kilka procent w całej pracy). A już w albumie „Dwór – polska tożsamość” z 2012 roku dworom na dawnych kresach Rzeczypospolitej poświęcono osobny rozdział.

Maciej Rydel - Ożarów
Maciej Rydel - Ożarów
Maciej Rydel - Bronowice Rydlówka
Maciej Rydel - Bronowice Rydlówka
Maciej Rydel - Goszyce
Maciej Rydel - Goszyce


Typowo polski dworek szlachecki


     W naturalny sposób wybrana chronologiczna struktura książki nie przeszkodziła „naukowemu podziałowi poprowadzonemu według stylów w sztuce”. Maciej Rydel zaprowadził czytelnika do fortalicjów – rycerskich dworów obronnych wznoszonych do połowy XVII wieku, jak np. Bąkowa Góra, Dębno, Wieruszyce, Oporów, Szymbark, Jeżów. Natomiast od połowy XVII wieku domeną czasów szlacheckich były barokowe dwory alkierzowe, których zasady budowania podał Łukasz Opaliński w wydanej AD 1659 książeczce pt. „Krótka nauka budownicza dworów, pałaców, zamków podług nieba i zwyczaju polskiego”. Pisze on „Dwór nazywam o jednym piętrze budynek albo z drzewa albo z muru” i dalej „Dobre budowanie ma mieć trzy okoliczności: naprzód moc i gruntowną trwałość, potem wczas i wygodę, na koniec kształt i piękny pozór”. Sarmackie siedziby budowane do końca XVIII wieku posiadały narożne wieże obronne zmodyfikowane do postaci tzw. alkierzy, jak np. Świdnik, Koszuty, Studzieniec, Skotniki. Epoka stanisławowska i klasycyzm polski doprowadziły do ukształtowania fenomenu „typowo polskiego dworku szlacheckiego”, a wiek XIX przyniósł apogeum realizacji klasycystycznych dworków z najbardziej charakterystycznym elementem: portykiem kolumnowym w małym lub wielkim porządku, jak choćby w Dołędze, Konstantynowie, Nienadowej, Hawłowicach. Ostatnie omawiane w książce okresy architektoniczne w budownictwie dworów i dworków to eklektyzm i styl dworkowy, zakończone wybuchem II wojny światowej. Najbardziej znamiennym przykładem budowli tego okresu jest Milusin w Sulejówku czy dworek w Nieprześni koło Bochni z 1935 roku.

Dębno - dwór obronny
Dębno - dwór obronny
Koszuty - dwór alkierzowy
Koszuty - dwór alkierzowy












Założenia parkowo – dworskie


     Autor, skupiając się na typowych cechach dworów, dokładnie omówił wszystkie specjalistyczne określenia pojawiające się w opisach obiektów, takie jak: fronton, portyk, trakty, osie, fasada, elewacja, rodzaje dachów, budulca, konstrukcji, rozmiarów, itd. „Dokumentalista polskich dworów” z dużym powodzeniem zajął się niepowtarzalnymi wnętrzami dworów, miejscami „gromadzenia polskości”, które przyczyniły się do utrwalenia w naszej świadomości narodowej obrazu dworu – symbolu. Wizerunek ten wzbogacony był jedyną w swoim rodzaju atmosferą wielopokoleniowej rodziny z barwnymi postaciami rezydentów oraz wierną służbą z niańkami, guwernantkami, korepetytorami…

Plan założenia parkowo - dworskiego
Plan założenia parkowo - dworskiego

Obrazu dworu wg Rydla dopełnia charakterystyka otoczenia z parkiem i budynkami gospodarczymi, stanowiącymi warsztat pracy właściciela. Teoretyczny plan założenia parkowo – dworskiego z początku XIX wieku autor przedstawił na rycinie, a przykłady istniejących obiektów na zdjęciach a czasem tylko rysunkach, np. spichlerz w Bątkowie, zbór- lamus w Ludyni, oficyna w Wodzisławiu.

Maciej Rydel - Kromołów
Maciej Rydel - Kromołów
Maciej Rydel - Modlnica
Maciej Rydel - Modlnica
Maciej Rydel - Zawada
Maciej Rydel - Zawada

Przepłynął cały potop czasów


     Doktor Maciej Rydel podjął próbę całościowego ujęcia tematu dworów i dworków Rzeczypospolitej, w czym dopomóc miała jego podróż „od dworu do dworu odbywana w latach 1976 – 1985. Owocem owej wędrówki są setki zdjęć polskich dworów, dworków lub tylko tego, co z nich pozostało, gdy przez nie „przepłynął cały potop czasów”. Do opisów dworów uwiecznionych na fotografiach autor dołożył informacje o kolejnych właścicielach i ich licznych działaniach wpływających na wygląd i wielkość obiektu, gdyż „w Polsce dworów się nie buduje, lecz przebudowuje”.
Maciej Rydel podążając „od dworu do dworu” trafił na ślady sławnych Polaków. W oddzielnym rozdziale przywołał nazwiska, tych którzy rodzili się w skromnych dworkach szlacheckich i wielkopańskich dworach przypominających pałace. Wymieniam niektóre z nazwisk: Adam Mickiewicz – Zaosie koło Nowogródka, Henryk Sienkiewicz - Wola Okrzejska, Juliusz Słowacki – Krzemieniec, Fryderyk Chopin – Żelazowa Wola, Stanisław Moniuszko – Ubiela, Karol Szymanowski – Tymoszówka, itp., itd. 

Świdnik - dwór alkierzowy
Świdnik - dwór alkierzowy
Dołęga - dwór drewniany
Dołęga - dwór drewniany











 

Zniszczyć pokłady własnej historii


     Wielką cezurą w dziejach polskich  dworów było zakończenie II wojny światowej. Dużą część opisów dworów autor kończy zdaniem: „Kres jego istnienia nastąpił w wyniku pożaru w 1945 roku”, lub „Zamieniony po 1945 roku na magazyn, został zdewastowany i rozebrany”, albo „Dzisiejszy dworek… jest tylko rekonstrukcją sporządzoną na początku lat siedemdziesiątych z użyciem resztek zdewastowanego po 1945 roku budynku”. Potrafiliśmy „walczyć mężnie”, ale nie potrafiliśmy „strzec wiernie” naszych narodowych dóbr, co autor puentuje stwierdzeniem „Tak łatwo jest zniszczyć pokłady własnej historii, których odbudować już niepodobna”. Doktor Maciej Rydel stara się podźwignąć filary naszej kultury pełniąc ważne funkcje w organizacjach ziemiańskich, takich jak Polskie Towarzystwo Ziemiańskie, Stowarzyszenie "Domus Polonorum" oraz Stowarzyszenie Historyków Sztuki.

     Kronikarz rodu Rydlów okrasił  publikację próbkami swego talentu literackiegoNa nić historyczną nawlekamy perełki poszczególnych przykładów dworów i dworków polskich, otoczonych niekiedy blaskiem wspaniałych wydarzeń lub osobistości”. „Zamykanie się w zaciszu Polski, parafii i własnego dworu” było obyczajem „szczeropolskim”, podobnie do przysłowiowej polskiej gościnności, którą tak pięknie opiewał Wincenty Pol w poemacie „Pieśń o ziemi naszej”:

Ledwo człek by czasem wierzył,
Dom niewielki - wtem gość wchodzi:
Ot i domek się rozszerzył
I wnet miejsce gdzieś się rodzi.

Zda się, że pan domu sobie
Ścian i miejsca gdzieś przysporzył,
A on tylko w domu tobie
Drzwi i serce swe otworzył.

Sulejówek - dworek Milusin Józefa Piłsudskiego
Sulejówek - dworek Milusin Józefa Piłsudskiego




* zdjęcia akwarel Macieja Rydla http://www.dwory-polskie.pl
   pozostałe zdjęcia https://commons.wikimedia.org/wiki
   Milusin - zdjęcie własne

Brak komentarzy:

Prześlij komentarz