Niezwykłe kobiety w Zakopanem

 Magdalena Jastrzębska

 Wydawnictwo LTW - 2022

 

 

 

Pisarka losu kobiet polskich

     Subiektywny wybór „Niezwykłych kobiet w Zakopanem”, którego dokonała Magdalena Jastrzębska, z pewnością zadowoli czytelniczki pisarki losu kobiet polskich. Zakopiańskie pionierki przybywały pod Tatry na przełomie XIX i XX wieku wiedzione turystyczną ciekawością, chorobami najbliższych lub artystycznym instynktem. Wśród nich znalazły się żony wybitnych mężów (Maria Witkiewiczowa), działaczki społeczne (Helena z Lubomirskich Gawrońska), artystki (Natalia Janotha) i arystokratki (Maria Zamoyska), a nawet Pierwsza Dama Drugiej Rzeczypospolitej Helena Paderewska. Autorka przedstawiła swoje bohaterki skupiając się na ich zaletach i osiągnięciach, ale także na ich pochodzeniu. Były to, wszakże, panienki z dobrych domów, których dziadów i ojców, za udział w powstaniach narodowych, zsyłano na Sybir, a ich majątki konfiskowano.
    Jak zauważyła pisarka „Zakopane, które… było miejscem gromadzenia się elit, przyjęło na siebie rolę podtatrzańskiego salonu”. Znakomita biografka starała się odpowiedzieć na pytanie: dlaczego te wysoko urodzone panie zdecydowały się podróżować kilka dni wozem konnym, aby przyjechać do maleńkiej górskiej wioski, zamieszkać w góralskich chałupach, bez żadnych udogodnień cywilizacyjnych, do których były przyzwyczajone.

 

Salony, szkoły, panowie

     Krótsze lub dłuższe pobyty pod Tatrami tytułowych kobiet wiązały się z wynajmowaniem, a następnie budowaniem domów i pensjonatów. Przybyłe ziemianki i arystokratki często prowadziły salony literacko-artystyczne, w których bywali przedstawiciele elit, artyści, politycy oraz znamienici górale (Sabała). Większość tych nietuzinkowych pań przyczyniała się do promocji góralszczyzny (Maria Konopnicka), niektóre miały udział w tworzeniu stylu zakopiańskiego (Maria z Sobotkiewiczów Dembowska), inne zadbały o edukację ludności góralskiej oraz przysłużyły się do pozyskania dla Polski dóbr zakopiańskich w 1889 roku.
    Wiele miejsca w książce poświęcono Szkole Domowej Pracy Kobiet w Kuźnicach założonej przez Jadwigę z Działyńskich Zamoyską, dostrzegając jej rolę w wychowaniu i kształceniu dziewcząt. Wspomniano także o Krajowej Szkole Koronkarskiej w Zakopanem utworzonej z inicjatywy Heleny Modrzejewskiej i Róży z Potockich Krasińskiej oraz o Szkole Snycerskiej, w której ta ostatnia zamawiała oryginalne meble w stylu ludowym.
    Obok niezwykłych kobiet w Zakopanem pojawili się wyjątkowi mężczyźni: Stanisław Witkiewicz, Ignacy Jan Paderewski, Bronisław Dembowski, Władysław Zamoyski, Witkacy, Edward Raczyński oraz król Tatr – Tytus Chałubiński. Nazwisko doktora Chałubińskiego widnieje w większości rozdziałów. Odkrywca i propagator Zakopanego bywał w większości domów, leczył różne choroby gości, a dla niektórych z nich był przyjacielem.

Dumne szkice biograficzne

    Książka o „Niezwykłych kobietach w Zakopanem” Wydawnictwa LTW jest satysfakcjonująca także od strony edytorskiej. Posiada piękną twardą oprawę, a wewnątrz Wstęp, Bibliografię, Spis ilustracji, Indeks osób oraz Spis treści. Ponad sto osiemdziesiąt ilustracji, doskonale dobranych do prezentowanych treści, uzupełnia je i pomaga czytelnikom wyobrazić sobie Zakopane i Tatry przełomu wieków. Docenić należy ogromną pracę autorki nad opracowywaniem materiałów źródłowych, szczególnie tych archiwalnych, pamiętnikarskich, epistolograficznych czy prasowych. Dzięki tym staraniom publikacja została bogato udokumentowana, a czytelnik otrzymał popularnonaukowe studium z zakresu historii Rzeczypospolitej.
    W rzeczonym zbiorze szkiców biograficznych przywoływane są wydarzenia, miejsca i postaci znane czytelnikom z innych pozycji literatury czy nauki szkolnej. Pomimo tego lub właśnie dlatego książkę czyta się lekko, łatwo i przyjemnie, a obcowanie z nietuzinkowymi kobietami, często wyprzedzającymi swoją epokę, napawa niekłamaną dumą i może stanowić motywację do podążania ścieżkami własnych marzeń.

* zdjęcia własne z książki

Barokowe rezydencje w Wielkopolsce

 

Ewa Kręglewska-Foksowicz

 

Wydawnictwo Poznańskie – 1982

Na surowym korzeniu

    Historyk sztuki – Ewa Kręglewska-Foksowicz – od początku pracy w Pracowni Konserwacji Zabytków w Poznaniu, zajmowała się obiektami wielkopolskiego baroku. Owocem wieloletnich badań tej problematyki jest publikacja zatytułowana „Barokowe rezydencje w Wielkopolsce”. Interesujące, że tekst oddany do druku jeszcze w 1979 roku opublikowano podczas stanu wojennego (dokładnie – w 1982 roku). Niewielka objętościowo książka zawiera znaczną ilość rzeczowych informacji, podanych w wielce lapidarnej formie i jednocześnie niezwykle klarownej. W tomie o wznoszeniu barokowych siedzib kilkakrotnie pojawiło się pojęcie stawiani pałacu „na surowym korzeniu”, tj. w miejscu dotąd niezagospodarowanym, bez wcześniejszych budowli (np. Pałac w Trzebiniach). Natomiast nie pojawiły się polskie tłumaczenia łacińskich fraz i cytatów, a szkoda…
    Pierwsza część książki bardzo wnikliwie omawia „Kształtowanie się siedziby barokowej w Polsce w latach 1640 – 1780”. Autorka położyła główny akcent na projekty architektoniczne rezydencji, na sukcesywnie dokonywane zmiany w planach, na przebudowy obiektów oraz na postaci ich twórców. Pojawiły się więc nazwiska słynnych architektów baroku: Tylman z Gameren, P. Ferrari, P. A. Fontana, K. Bonadura, J. S. Bellotti, G. Catenazzi, I. Graff, J. A. Stier. 

 

Dwory polskie w akwareli Macieja Rydla

 

Maciej Rydel

Wydawnictwo UG 2022

 

 Smutno mi Boże...

      Smutno mi Boże po lekturze katalogu wystawy zatytułowanej „Dwory polskie w akwareli Macieja Rydla. Na ratunek ginącego dziedzictwa narodowego”. Wystawę zorganizowano w Bibliotece Głównej Uniwersytetu Gdańskiego, a uniwersyteckie wydawnictwo opublikowało jej katalog. W odautorskim Wstępie przeczytać można o genezie ekspozycji i jej elementów, a nawet o przyczynach, dla których doktor nauk ekonomicznych stał się pasjonatem, dokumentalistą i malarzem polskich dworów. Maciej Rydel doceniając ich wyjątkowe znaczenie w podtrzymywaniu naszej tożsamości narodowej, kultywowaniu tradycji i kultury szlacheckiej oraz prowadzeniu gospodarki rolnej dla całego społeczeństwa, na wszelkie sposoby stara się zachować w pamięci Polaków fenomen polskiego dworu szlacheckiego. Autor wystawy i katalogu dokumentuje ich historię, fotografuje i maluje, pisze książki i artykuły, a także działa we władzach Polskiego Towarzystwa Ziemiańskiego i Stowarzyszenia Historyków Sztuki.
     Maciej Rydel jest akwarelistą, który uczył się sztuki posługiwania się pędzlem i farbą wodną kopiując obrazy mistrzów. Z kilkuset obrazów twórca wybrał wizerunki dworów z obszaru całej Rzeczypospolitej, także tych nieistniejących, o wyjątkowo polskiej architekturze osadzonych w „pięknych okolicznościach przyrody” czy związanych z wybitnymi Polakami. W opracowaniu znalazły się krótkie biogramy artystów malujących siedziby ziemiaństwa, arystokracji i rycerstwa, takich jak np. Napoleon Orda, Zygmunt Vogel, Alexander Duncker, Zygmunt Gloger, Bronisława Rychter-Janowska, Mieczysław Jałowiecki, Tadeusz Osiński, Zbigniew Szczepanek. Autor wspomniał też o innych artystach utrwalających wizerunki szlacheckich siedlisk. 

  Zagłada polskiego ziemiaństwa

    Główna część publikacji zawiera reprodukcje akwarel Macieja Rydla wraz z opisem przedstawionych dworów. Oprócz uwag o architekturze budowli, jej właścicielach i gościach autor przekazał garść ciekawostek z dziejów obiektów. Na zakończenie zaprezentował informacje o losach ostatnich gospodarzy siedzib przed 1939 rokiem oraz o powojennych losach budowli. W tych fragmentach pojawiają się frazy: wypędzeni z domostwa, zamordowani przez hitlerowców lub sowietów, wywiezieni na Sybir oraz określenia: zdewastowany, ograbiony, spalony, rozebrany, opuszczony, nie istnieje…
     Zagładzie polskiego ziemiaństwa dokonanej przez niemieckich i sowieckich barbarzyńców uległy elity polskiego społeczeństwa, ich rodowe siedziby wraz z otoczeniem i kulturalnym dorobkiem wielu pokoleń oraz infrastruktura rolnicza i gospodarcza. Powojenna komunistyczna rzeczywistość dopełniła dzieła zniszczenia dworów, symboli i ostoi polskości, traktowanych jako kolebki wrogów ludu. Z tego powodu lokowano w nich magazyny, biura i mieszkania pracowników Państwowych Gospodarstw Rolnych, w niektórych urzędy, internaty, biblioteki, szkoły. O większości z tych kultowych budowli napisano w katalogu: „Dziś po dworze nie ma śladu” …

W ziemiańskim dworze

Maja Łozińska

Wydawnictwo Naukowe PWN - 2010

Ze Wstępu Jana Łozińskiego:
    «„W ziemiańskim dworze” to opowieść o życiu codziennym, obyczajach, świętach i zabawach w przedwojennej Polsce. Podporządkowanie konstrukcji książki cyklowi zmieniających się pór roku podkreśla naturalny i nierozerwalny związek z przyrodą wiejskiego życia we dworze, toczącego się wokół prac rolniczych i w rytmie dorocznych świąt.
    Książka opowiada o zajęciach ziemiaństwa: dbałości o dom, sprzęty, ziemi i zwierzęta, o przygotowywaniu posiłków i zapasów na zimę, ale także o obyczajach świątecznych, o rozrywkach, balach i wizytach gości, zjazdach familijnych, polowaniach, uprawianych sportach.
    Część wykorzystanych w pracy wspomnień i materiałów dotyczy życia w majątkach należących do najzamożniejszej grupy ziemian – arystokracji, którą od przeciętnych obywateli ziemskich odróżniały stan majątkowy, styl życia, międzynarodowe koligacje i koneksje. Jednak często różnice między zamożnym dworem a skromnym pałacem nie były tak oczywiste, a jednych i drugich potomków polskiego rycerstwa i szlachty, pamiętających obowiązującą w dawnej Rzeczypospolitej zasadę, że „szlachcic na zagrodzie równy wojewodzie”, łączył wspólny los „przedsiębiorców rolnych”, związanych sercem i pracą z ziemią, zwierzętami i swoimi wiejskimi siedzibami. 

 

Szlakiem rezydencji wiejskich. Dwory i pałace

 

KUJAWSKO-POMORSKIE CENTRUM KULTURY w BYDGOSZCZY

Dom Wydawniczy MARGRAFSEN 2017

Przewodniki z serii: Kierunek Kujawsko-Pomorskie – autor koncepcji: Ewa Krupa.

     Wydawnictwo poświęcone jest wybranym grupom zabytków w województwie kujawsko-pomorskim. Opracowania mają charakter przewodnika - bogato ilustrowane strony wraz z ujęciem historycznym i opisem detali architektonicznych zachęcają do odwiedzania poszczególnych miejscowości i odkrywania ich dziedzictwa. Do tej pory ukazały się następujące przewodniki:

1 Szlakiem gotyckich figur. Madonny i piety (2016)
2 Szlakiem rezydencji wiejskich. Dwory i pałace (2017)
3 Szlakiem miejsc pamięci. Przełomowe lata 1918-1920
4 Szlakiem architektury drewnianej. Świątynie (2019)
5 Szlakiem wyjątkowych miejsc. Pomniki historii (2020)
6 Szlakiem architektury militarnej. Zamki gotyckie (2021)
7 Szlakiem świętych patronów. Kapliczki przydrożne (2022)
 

     Z okazji Europejskich Dni Dziedzictwa 2017 Kujawsko-Pomorskie Centrum Kultury w Bydgoszczy przygotowało ponownie niezwykły przewodnik. Tym razem można dzięki niemu wędrować szlakiem kujawsko-pomorskich dworów i pałaców. Ta niewielka, bogato ilustrowana książka odkrywa przed czytelnikiem zabytki architektury dworsko-pałacowej nie tylko sławne i licznie odwiedzane, jak Ostromecko czy Lubostroń, ale także te mniej znane, położone na uboczu głównych tras turystycznych, ukryte pośród pól, łąk i lasów. Wiele z nich otaczają piękne założenia parkowe, z okazami drzew, które są pomnikami przyrody. We wprowadzeniu do publikacji Bogna Derkowska-Kostkowska stwierdziła: „Próbując stworzyć przewodnik po rezydencjach wiejskich, odwoływaliśmy się zwłaszcza do walorów krajobrazowo-architektonicznych. Jednocześnie – chcąc, aby przewodnik stał się pretekstem do podróży przez województwo kujawsko-pomorskie – prezentujemy zabytki ze wszystkich jego 19 powiatów. Na zaproponowanych przez nas trasach znalazło się 48 zabytkowych założeń. (…) zamysłem nie było stworzenie katalogu, lecz zwrócenie uwagi na walory poznawcze związane z tą intrygującą grupą zabytków, a także (…) przybliżenie różnorodności rozwiązań formalnych i stylistycznych, jak również przywołanie wyjątkowych postaci właścicieli i ich gości, którzy wpisali się w dzieje regionu kujawsko-pomorskiego”.

Powyższy tekst ze strony:  https://kpck.pl/przewodniki-z-serii-kierunek-kujawsko-pomorskie/ 

Dwory Polski północno-wschodniej

 

Katarzyna i Jerzy Samusikowie

 

Fundacja Sąsiedzi – 2021

Wędrówki śladami przeszłości

     Katarzyna i Jerzy Samusikowie „przemierzają zaprzeszłe ogrody w poszukiwaniu świadectw pamięci ożywionych nostalgią” i znajdują je. Owocem wieloletnich wędrówek śladami przeszłości jest ich kolejna publikacja zatytułowana „Dwory Polski północno-wschodniej”. Autorzy umownie podzielili obszar Polski na Mazury, Podlasie, Ziemię Łomżyńską i Suwalszczyznę i wybrali z niego ponad sto dwadzieścia dworów, które opisali i zilustrowali zdjęciami. Krótsze lub dłuższe charakterystyki budowli posiadają czytelną strukturę – zawierają początki obiektów, ich zmienne dzieje, kolejnych właścicieli, zacnych gości oraz architekturę posiadłości i zabudowań gospodarczych, a także dworskich parków i otoczenia krajobrazowego.
     XX wiek obchodził się z dworami bardzo niełaskawie. Wojny światowe, okupacje wojenne i powojenne wszystkim ziemiańskim rezydencjom przynosiły dewastację, a nawet zagładę. Niszczyli je hitlerowcy i bolszewicy, a po zakończeniu wojny sowieccy okupanci. Ziemiańskie majątki podlegały parcelacji i tworzono z nich tzw. Państwowe Gospodarstwa Rolne, a dwory stawały się ich siedzibami lub mieszkaniami pracowników tychże PGR-ów. Później było już tylko gorzej… Autorzy kwitują te sytuacje zdaniem „dwór przetrwał obie wojny w niezłym stanie”, nie uchronił się jednak przed „porządkami” komunistycznej władzy. Podobne były koleje losu dziedziców posiadłości – mordowani przez Niemców i Rosjan w czasach wojennej apokalipsy, ginęli też w lasach Katynia, Charkowa, Miednoje czy ubeckich katowniach.

 

Czartoryscy czyli wieczna pogoń

 

Witold Banach

 

Wydawnictwo Poznańskie 2022

 

 

 

"Ojczyzno! Nie mogłam Ciebie obronić, niech Cię przynajmniej uwiecznię"

Izabela Czartoryska

 

 Wieczna pogoń Czartoryskich

     Witold Banach z perspektywy czasu obserwował „wieczną pogoń” Czartoryskich „za rodowym prestiżem”, „za reformą i korona Rzeczypospolitej”, „za odzyskaniem królestwa” i wreszcie „za ratowaniem dziedzictwa”. Autor, który wcześniej przyjrzał się burzliwym losom Radziwiłłów jest historykiem, regionalistą, pisarzem i dyrektorem Muzeum Ostrowa Wielkopolskiego. W tegorocznej publikacji zatytułowanej „Czartoryscy czyli wieczna pogoń” przedstawił jednocześnie dzieje różnych elementów rzeczywistości o niejednolitych zakresach. Na ponad pięciuset stronach wykładu o historii Rzeczypospolitej znalazły się bitwy, wojny, rozbiory, powstania, sejmy, elekcje, koronacje, unie itp. Z kronikarską precyzją literat opowiedział koleje losu rodu herbu Pogoń począwszy od litewskiego księcia Giedymina, ojca księcia Koriata i dziada Konstantego – księcia na Czartorysku – protoplasty rodziny. Wśród zdarzeń z przeszłości tego rodu miały miejsce narodziny, śluby, śmierci, podróże, koalicje, spiski, zdrady, procesy sądowe, nominacje, dymisje, emigracje, spory majątkowe, konfiskaty mienia, itd. Na treść monografii Czartoryskich składają się skomplikowane życiorysy członków zasłużonej dla Polski rodziny oraz postaci Wielkiej Historii naszej ojczyzny. Obok ludzkich losów twórca zamieścił równie zawiłe dzieje majątków, posiadłości, rezydencji, a w tym Puław, Hotelu Lambert, Sieniawy, Czartoryska, Klewania, Korca, Gołuchowa, etc., a także kolekcji sztuki, zbiorów muzealnych i bibliotek Czartoryskich.

 

Zabytki UNESCO w Polsce

 

J. Włodarczyk, B. Tryhubczak

 

ARTI - 2019

 

 

 

Unikatowe uniwersalne wartości

      Album wydawnictwa ARTI zatytułowany „Zabytki UNESCO w Polsce” jest rezultatem pracy Joanny Włodarczyk, która opracowała tekst, i Bogusława Tryhubczaka, który zajął się stroną graficzną wydania. We wstępie w niezwykle składnej formie przedstawiono historię Organizacji Narodów Zjednoczonych do spraw Oświaty, Nauki i Kultury, która powstała w 1945 roku. 22 lata później utworzono tzw. Listę światowego dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego UNESCO, obiektów o unikalnej wartości kulturowej i przyrodniczej dla ludzkości, podlegających międzynarodowej ochronie. Autorka określiła też zasady wpisów na Listę obiektów o „unikatowej uniwersalnej wartości” oraz obowiązki wynikające z tego zapisu. Joanna Włodarczyk zaznajomiła czytelników z wykazem polskich zabytków UNESCO i ich lokalizacją na terenie Polski.

 

Od Stawiska do Otrębusów

Mazowsze - wrzesień 2022

 

 

 

Literatura, muzyka, Kresy

     Wrześniowa wycieczka do południowo-zachodniego Mazowsza na styku ziem: rawskiej, czerskiej i warszawskiej przyniosła przykłady różnorodnego wykorzystania i obecnego stanu zabytkowych obiektów. Każdy z nich jest niepowtarzalny, z bogatą przeszłością, oryginalną architekturą i różnym dostępem…
     Cieszą oko pięknie odrestaurowane i zagospodarowane budowle pełniące dziś funkcje hotelowe, konferencyjne, weselne: pałace w Rozalinie, Woli Chojnacie, Kobylinie, Ojrzanowie, Teresinie. Podobne jest przeznaczenie współczesnych obiektów w Osieczku i Błędowie.