Pamiętnik inteligenta

Jerzy Rakowiecki

Edipresse 2019

 

 

Zakamarki jednego życia

    „Pamiętnik inteligenta. Historie wesołe, a ogromnie przez to smutne” autorstwa Jerzego Rakowieckiego to książka osobliwa i wciągająca – połączenie wspomnień powstańca warszawskiego, aktora, reżysera i komedianta, a przy tym człowieka, który przez całe życie pozostał wierny roli inteligenta w klasycznym rozumieniu: tego, który nie tylko żyje w kulturze, ale i czuje wobec niej obowiązek.
    Jerzy Rakowiecki z niezwykłą swobodą prowadzi czytelnika przez zakamarki swojego życia. Od dzieciństwa na wsi, przez okupację i powstańcze doświadczenia, aż po powojenną pracę w teatrze, radiu i telewizji. Każdy z tych etapów pokazany jest nie tylko z perspektywy osobistej, ale i jako fragment szerszej historii Polski XX wieku. Dzięki temu pamiętnik nabiera dwutorowej perspektywy: z jednej strony czytamy o przeżyciach człowieka uwikłanego w dziejowe kataklizmy, z drugiej – o refleksjach dojrzałego aktora, który potrafi patrzeć z dystansem, ironią i humorem.

Historie wesołe…

    W książce Jerzego Rakowieckiego melancholia przeplata się z satyrą. Autor nie próbuje budować pomników ani sobie, ani innym. Gdy pisze o okupacji, stalinizmie czy stanie wojennym, nie idealizuje ani uczestników wydarzeń, ani własnych ról. To szczerość rozbrajająca – rzadko spotykana w literaturze wspomnieniowej. Jerzy Rakowiecki opowiada o dramatycznych wydarzeniach, ale nie rezygnuje z ironicznego komentarza, który pozwala oswoić to, co bolesne. Podtytuł – historie wesołe, a ogromnie przez to smutne – to definicja całej publikacji.
    Zapiski powstańca warszawskiego nabierają nowego wymiaru, gdy obok dramatów pojawiają się anegdoty z życia codziennego. Tak samo teatr – scena, która bywała przestrzenią wzniosłości, u Jerzego Rakowieckiego ukazuje też swoją zakulisową, czasem groteskową stronę. Dzięki temu pamiętnik jest zarazem dokumentem i literaturą – nie suchą kroniką, lecz opowieścią, w której żyją ludzie ze swoimi słabościami i paradoksami.

 

Teatralna parada osobowości

    Ogromną wartość książki stanowią portrety ludzi teatru. Przed czytelnikiem przewija się parada nazwisk: Kazimierz Dejmek, Leon Schiller, Elżbieta Barszczewska, Roman Wilhelmi, Tadeusz Łomnicki, Nina Andrycz. Jerzy Rakowiecki nie ukrywa, że były to postacie wielkiego formatu, ale jednocześnie nie boi się pisać o ich słabościach, ambicjach i kulisach sławy. Dla miłośników historii teatru to materiał bezcenny, choć nie pozbawiony złośliwej iskry. Pamiętnikarz potrafi uchwycić charakter człowieka kilkoma zdaniami – czasem żartobliwymi, czasem gorzkimi. Opisy prób, premier, intryg i zakulisowych rozmów tętnią życiem. Te anegdoty nie są jednak tylko rozrywką: pokazują, jak twórczość artystyczna w Polsce zawsze musiała toczyć bój z polityką, cenzurą i codzienną szarzyzną.
    Jerzy Rakowiecki przeszedł niemal wszystkie możliwe role: żołnierza AK, studenta podziemnego Wydziału Aktorskiego, aktora Teatru Wojska Polskiego w Łodzi czy warszawskiego Teatru Nowego, a wreszcie reżysera i dyrektora. Jego perspektywa jest więc wielostronna – widzi sztukę od środka i od kulis. Czytelnik dostaje wgląd w środowisko, które było nie tylko przestrzenią artystycznych ambicji, ale i politycznych gier, cenzury, kompromisów.

Wartość dodana

    „Pamiętnik inteligenta” to także wiele archiwaliów. Autor przytacza dokumenty, zdjęcia, szpargały – wszystkie te drobiazgi, które stają się definicją przeszłości. Czarnobiałe fotografie dopełniają narracji, przybliżając czytelnikowi atmosferę dawnych czasów. Dla historyków czy badaczy kultury książka może być wartościowym źródłem, a dla zwykłego czytelnika – urokliwym mostem do świata, który zniknął. Choć książka wciąga, nie jest lekturą lekką. Narracja wymaga skupienia – autor często przeskakuje w czasie, wplata dygresje. To typowa cecha pamiętnika: dwupłaszczyznowa narracja, w której przeszłość spotyka się z teraźniejszym komentarzem.
    Siłą tekstu jest jego autentyczność i szczerość. Pisze lekko, z humorem, ale i z dystansem, zachowując precyzję w przytaczaniu faktów. Jerzy Rakowiecki nie boi się pokazać swojej wrażliwości, tęsknoty za tym, co utracone. Zachowując umiar potrafi pisać o bólu i stracie bez patosu. Dzięki temu jego wspomnienia są wiarygodne i poruszające, a czytelnik nie ma poczucia obcowania z lukrowaną wizją przeszłości, lecz z obrazem pełnym sprzeczności – jak sama historia. Język Jerzego Rakowieckiego jest klarowny, rytmiczny i pełen inteligentnej ironii. Łączy elegancję dawnej polszczyzny z potoczystym humorem, dzięki czemu nawet o wojnie i PRL-owskiej szarzyźnie czyta się lekko. Oto kilka charakterystycznych cytatów z rzeczonej publikacji:

"w tę moją podróż dookoła świata, który przeminął"
"nasze polskie przeminęło z wiatrem"
"rezydenci... zjawiali się kiedyś "przejazdem" i pozostawali "na wciąż"

 

 

 

Uniwersalność i przesłanie

    „Pamiętnik inteligenta” to nie tylko zapis biografii jednostki. To portret całej epoki i całej warstwy społecznej – polskiej inteligencji, której rola w XX wieku była jednocześnie heroiczna i tragiczna. Jego wspomnienia uczą, że historia nie jest martwym katalogiem dat, ale zbiorem ludzkich doświadczeń, emocji, słabości. Książka Jerzego Rakowieckiego jest wyjątkowa, ponieważ łączy w sobie szczerość autobiografii, wartość dokumentu i lekkość literatury. To opowieść o Polsce XX wieku widziana oczami człowieka, który miał odwagę śmiać się z własnych słabości i ironicznie komentować historię.
Jednym z najbardziej interesujących elementów „Pamiętnika inteligenta” są refleksje o Polsce. Polacy we wspomnieniach twórcy są zarówno wspaniali, jak i mali; zdolni do heroizmu, ale też do drobnych podłości. Autor z jednej strony czuje dumę z przynależności do wspaniałego narodu, z drugiej – potrafi bezlitośnie punktować absurdy i słabości. I właśnie ta dwuznaczność czyni jego wspomnienia tak współczesnymi, bowiem historia Polski to nie tylko czyny bohaterskie, ale też codzienne zmagania i kompromisy. I choć od czasów jego młodości minęły dekady, wiele spostrzeżeń brzmi zaskakująco aktualnie.
    Czytając „Historie wesołe, a ogromnie przez to smutne” trudno nie odczuwać sympatii dla autora. Jego wspomnienia są jak rozmowa z inteligentnym, dowcipnym, czasem melancholijnym towarzyszem, który potrafi opowiadać o sprawach wielkich i małych w sposób autentyczny i zajmujący. To książka nie tylko dla miłośników historii czy teatru, ale dla każdego, kto chce zrozumieć, czym była Polska w minionym stuleciu.




* zdjęcia własne z książki 

X Dobrzycka Konferencja Naukowa

 

Dobrzyca - wrzesień 2025

Jubileuszowa X Dobrzycka Konferencja Naukowa – wrzesień 2025

    W dniach 4–6 września 2025 roku w Muzeum Ziemiaństwa w Dobrzycy odbyła się dziesiąta edycja Dobrzyckiej Konferencji Naukowej. To cykliczne wydarzenie od lat stanowi jedno z najważniejszych spotkań badaczy dziejów ziemiaństwa, muzealników oraz edukatorów kultury. Jubileuszowa odsłona przyciągnęła szerokie grono uczestników, a jej program podzielono na trzy bloki tematyczne, ukazujące zarówno aktualne wyzwania współczesnego muzealnictwa, jak i nowe perspektywy badań nad historią rodzin ziemiańskich. Podczas trzech dni wygłoszono trzydzieści referatów.
    Pierwszy dzień, zatytułowany „Muzeum i edukacja. Problemy, wyzwania, szanse”, w całości poświęcono refleksji nad rolą muzeów w procesach edukacyjnych. Dyskutowano o konieczności dostosowywania programów do potrzeb różnych grup odbiorców, o metodach włączania osób ze szczególnymi potrzebami w życie kulturalne, a także o innowacyjnych sposobach prowadzenia działań edukacyjnych. Uczestnicy podkreślali, że współczesne muzeum powinno być przestrzenią otwartą, inkluzywną i aktywnie angażującą odbiorców w różnym wieku. Zainteresowanie tą częścią konferencji przerosło oczekiwania organizatorów – liczba miejsc wyczerpała się już pierwszego dnia.

 

    

   Drugi i trzeci dzień konferencji nawiązywały bezpośrednio do wystawy czasowej Muzeum Ziemiaństwa zatytułowanej „Dziecko w rodzinie ziemiańskiej”. Referaty badaczy koncentrowały się na historii dzieciństwa w rodzinach ziemiańskich w XIX i XX wieku. Analizowano modele wychowania w różnych zaborach, rolę guwernantek i guwernerów, kwestie edukacji domowej i szkolnej, a także materialne aspekty życia dzieci – od codziennego otoczenia po zabawki i stroje. Niezwykle cennym uzupełnieniem naukowych analiz były wystąpienia potomków rodzin ziemiańskich, którzy podzielili się własnymi wspomnieniami i perspektywą rodzinną, nadając dyskusjom osobisty, autentyczny wymiar.
    Atmosfera jubileuszowej konferencji łączyła powagę naukowej refleksji z otwartością i wymianą doświadczeń między przedstawicielami różnych środowisk. Oprócz sesji plenarnych odbywały się rozmowy kuluarowe i spotkania w mniej formalnych okolicznościach, a naturalną scenerię dla nich stanowiły pałacowe wnętrza i park w Dobrzycy. Uczestnicy mieli okazję zwiedzić ekspozycję towarzyszącą, a sama przestrzeń Muzeum dodała konferencji unikalnego charakteru, którego nie sposób odtworzyć w salach uczelnianych.
    Podczas podsumowania wydarzenia organizatorzy podkreślili, że rozwój konferencji w kolejnych latach będzie szedł w kierunku jeszcze większej otwartości na nowe tematy badawcze i współpracę między środowiskiem akademickim a praktykami muzealnymi. Tegoroczna edycja Dobrzyckiej Konferencji Naukowej udowodniła, że historia ziemiaństwa i refleksja nad rolą muzeów pozostają tematami aktualnymi i ekscytującymi. To wydarzenie nie tylko akademickie, ale także integracyjne i kulturotwórcze oraz przestrzeń spotkania różnych środowisk i pobudzające forum wymiany myśli. Udział w jubileuszowej konferencji był tak inspirujący, że już dziś z niecierpliwością czekam na kolejną edycję w przyszłym roku.

Ramowy Program Konferencji

4 września - Muzeum i edukacja. Problemy, wyzwania, szanse.

 

 

 

Panel I - Ogólne wyzwania związane z przygotowaniem oferty edukacyjnej we współczesnych instytucjach muzealnych.

1. Paulina Szulist-Płuciniczak, Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie, Edukacja muzealna - standardy, metody i narzędzia
2. dr Agata Wołkowska-Wolska, Fundacja im. Zofii i Jana Włodków, Między edukacją a popularyzacją. Wstępne rozpoznanie działalności muzeów odwołujących się do dziedzictwa ziemiaństwa i szlachty
3. Mikołaj Mikołajczyk, Muzeum Okręgowe Ziemi Kaliskiej, Ambitne, popularne czy praca u podstaw? Współczesne problemy upowszechniania kultury
4. Marta Dardzińska, Muzeum Pana Tadeusza. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Rekonstrukcja historyczna jako atrakcyjna forma edukacji o historii.

 

 

Panel II - Dzieci, dorośli, seniorzy – Wokół oferty dla różnych grup odbiorców.

1. Rafał Slaski, Fundacja im. Zofii i Jana Włodków, Lokalna historia jako katalizator udziału młodzieży szkolnej w konkursie ,,Ziemianie polscy XX wieku’’
2. Aleksandra Czarny, Muzeum Narodowe w Poznaniu, Edukacja muzealna skierowana do pokolenia Z i Alpha: wyzwania i możliwe strategie.
3. Dominika Bazaniak, Wielkopolskie Muzeum Niepodległości, „Edukacja historyczna? Z muzeum to możliwe!” – Doświadczenia i praktyki Muzeum Powstania Wielkopolskiego 1918-1919
4. Michał Makowski, Muzeum Zamkowe w Pszczynie, Muzeum Zamkowe w Pszczynie w idei Trzeciego Miejsca.

Panel III - Obowiązek, udogodnienie czy standard? O ofercie kulturalno-edukacyjnej dla osób ze szczególnymi potrzebami.

1. dr Mariola Olejniczak, Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy, Z myślą. Nie z obowiązku. Projektowanie kultury wrażliwej. Standardy dostępności jako narzędzie zmiany społecznej.
2. Ewa Tomaszewska, Muzeum Okręgowe w Lesznie, Zapraszamy do Muzeum. Po prostu. Projekt poszerzający dostępność oferty Muzeum Okręgowego w Lesznie
3. Jakub Kaźmierczak, Firma Dotknij Druk, Jak dotknąć kultury? Przykładowe rozwiązania i realizacje pomocy edukacyjnych dla osób niewidomych i słabowidzących. 

5 września - Dziecko w rodzinie ziemiańskiej cz.I

 

Panel I – stan badań i kultura materialna

1. prof. dr hab. Witold Molik (Poznań), Problemy, źródła, trudności badania nad dzieckiem w rodzinie ziemiańskiej w XIX i poł. XX w.
2. dr Aldona Cholewianka-Kruszyńska (Muzeum - Zamek w Łańcucie), Pokoje dziecięce w polskich  dworach i pałacach  w XIX i pocz. XX wieku jako element wychowania, opieki i edukacji dzieci
3. dr Aldona Cholewianka-Kruszyńska (Muzeum Zamkowe w Łańcucie), Zabawy i zabawki w polskich rezydencjach ziemiańskich w kontekście europejskiej kultury zabaw dziecięcych od XVII-do XX wieku
4. Marek Sosenko (Kraków) – Budowa kolekcji zabawek rodziny Sosenków i zagadnienia dokumentacji bieżącej i historycznej
5. dr Tomasz Adam Pruszak (Narodowy Instytut Dziedzictwa), Ubiór dziecięcy i młodzieżowy w okresie międzywojennym w kręgu ziemiaństwa polskiego

 

Panel II – wychowanie 

1. prof. dr hab. Roman Jurkowski (Uniwersytet Warmińsko-Mazurski) – Dzieci ,,pokolenia klęski’’ i ich wychowanie we dworach i pałacach kresowych po 1863
2. prof. dr hab. Tadeusz Epsztein, Jak dyscyplinowano dzieci w domach ziemiańskich w Polsce w XIX i XX w.?
3. dr Iwona Długoń (Biblioteka Ks. Czartoryskich, Muzeum Narodowe w Krakowie), Wymarzony wychowawca młodzieży czy apodyktyczny autorytet. Witold Leon Czartoryski (1864-1945) i jego koncepcje wychowawcze
4. prof. dr hab. Wiktoria Kudela-Świątek (Uniwersytet KEN, Kraków), Między obowiązkiem a dziedzictwem. Wychowanie dzieci ziemiańskich w świetle „Rad dla wnuków i wnuczek” Karola Brzozowskiego (ok. 1850)
5. Mikołaj Pietraszak Dmowski (Fundacja Raczyńskich), temat dotyczący wychowania w rodzinie Raczyńskich
6. Marek Fijałkowski, Wychowanie dzieci w rodzinie Światołdycz-Kisielów z majątku Poleś na Litwie w II połowie XIX w. na podstawie pamiętników Heleny z Kisielów Klottowej 

Dyskusja po panelach
 

Panel III, cz. I – edukacja, szkoły, pensje

1. Joanna Strońska-Przybyła (Muzeum Zamkowe w Pszczynie), Dom poza domem dla synów polskich rodzin arystokratycznych i ziemiańskich - jak z wizji Wacława Iwanowskiego i tradycji Radziwiłłów narodził się internat w Pszczynie
2. dr Halina Nocoń, Być dobrym Polakiem i ziemianinem – Edukacja synów wielkopolskich ziemian w prywatnym internacie w Pszczynie w okresie międzywojennym
3. Oprowadzanie po Muzeum Ziemiaństwa w Dobrzycy i wystawie czasowej „Dziecko w rodzinie ziemiańskiej”

 

6 września - Dziecko w rodzinie ziemiańskiej cz.II

Panel III, cz. II – edukacja, szkoły, pensje

1. prof. dr hab. Katarzyna Kabacińska-Łuczak (Uniwersytet Adama Mickiewicza w Poznaniu), Katarzyna Męczyńska (Muzeum Narodowe w Poznaniu), Ziemianki na pensjach poznańskich od połowy XIX wieku do początków XX wieku, czyli jak nie dostać patentu na staropanieństwo
2. Magdalena Knapowska (Muzeum Narodowe w Poznaniu), Skarb z walizeczki, czyli klasztorna edukacja Romy Broekere
3. Katarzyna Gieszczyńska-Nowacka (Muzeum Narodowe w Poznaniu), Międzyzaborowe drogi podlaskiego szlachcica czyli o tym czego hrabia Ciecierski w Poznaniu szukał
4. dr Alina Kucharska (Biblioteka Uniwersytecka w Poznaniu) – ,,Zalecam tę książkę Witołdkowi…’’. Lektury najmłodszych mieszkańców objezierskiego pałacu ze zbiorów Pracowni Regionalnego Zasobu Bibliotecznego Biblioteki Uniwersyteckiej w Poznaniu 

 

Panel IV – edukacja – referaty przekrojowe

1. prof. dr hab. Mariusz Kulik (Uniwersytet Warszawski), prof. dr hab. Wiesław Caban (Uniwersytet Jana Kochanowskiego), Polska młodzież ziemiańska w rosyjskich szkołach wojskowych w XIX i na początku XX wieku
2. dr Marcin Chorązki (Fundacja im. Zofii i Jana Włodków), Edukacja dzieci i młodzieży ziemiańskiej po zakończeniu II wojny światowej na wybranych przykładach

 

 

Dyskusja i zakończenie Konferencji

O Pałacu w Dobrzycy

    Generalną przebudowę starej rezydencji wraz z założeniem przy niej ozdobionego budowlami ogrodu oddał Augustyn Gorzeński w ręce znanego, warszawskiego architekta, Stanisława Zawadzkiego. Budowla kształtem miała nawiązywać do symboliki wolnomularskiej, a ukończono ją w 1795 roku (prace wykończeniowe trwały jeszcze do 1804 roku). Wystrój wnętrz, których ściany pokryły bogate polichromie, wiąże się z nazwiskami dwóch malarzy – Antoniego Smuglewicza oraz Roberta Stankiewicza. Tylko jedno z pałacowych wnętrz, zwane salonem niebieskim, ozdobiono sztukateriami. Dwukondygnacyjny klasycystyczny pałac, ozdobiony potężnym toskańskim portykiem, przykryto płaskim dachem. Założony przy pałacu ogród ozdobiły modne wtedy budowle – oficynka, grota, ślimacza górka, panteon i wzniesiony na usypanej wyspie stawu monopter.
    W 1996 roku obiekt jako Muzeum Ziemiaństwa w Dobrzycy udostępniony został społeczeństwu. W 2019 r. zespół pałacowo-parkowy został wpisany na listę Pomników Historii.

 

 

 

 

* zdjęcia własne oraz Muzeum Ziemiaństwa w Dobrzycy

VI Festiwal Historyczny „Tajemnice Trzech Stuleci”

 

Modliszewko - sierpień 2025

Tam, gdzie wiatr otwiera drzwi wspomnień

    Miniony weekend w Modliszewku należał do miłośników historii – tej nieoczywistej, pełnej sekretów, zagadek i dramatów XX wieku. VI edycja Festiwalu Historycznego „Tajemnice Trzech Stuleci”, odbywająca się pod hasłem „W przestrzeni tajemnic i zbrodni… 1918–1948”, zgromadziła pasjonatów, badaczy i popularyzatorów historii Polski, którzy przez trzy dni dzielili się swoimi odkryciami. Na scenie pojawiło się kilkunastu prelegentów – od historyków sztuki i archeologów, przez właścicielkę kopalni złota i oficera policji, po pisarzy, muzealników i potomków bohaterów minionych czasów. W programie znalazły się opowieści o dworach i pałacach, o losach zapomnianych instrumentów, o zaginionych skarbach, a także o mrocznych kartach okupacji i wojennych zbrodniach. Obok nich były rozmowy filozoficzne, wspomnienia rodzinne i niezwykłe historie, wywołujące dreszcz emocji. To właśnie ta różnorodność sprawiła, że festiwal wyróżnia się na tle innych wydarzeń historycznych – będąc spotkaniem ludzi, którzy patrzą na przeszłość z różnych stron i potrafią o niej opowiadać w sposób barwny, dostępny i wciągający.

Piątek – otwarcie z klimatem i wystawą

    Inaugurację Festiwalu w podziemiach kościoła św. Jakuba Apostoła w Modliszewku stanowił wernisaż Radka Jaworskiego „Zapomniane”. Fotografie opuszczonych miejsc, wyciągnięte z mroku, ustawiły ton całej imprezy: historia to nie tylko książki i tablice pamiątkowe, ale także ruiny i cienie. Klimat miejsca i tematyka ekspozycji sprawiły, że od początku Festiwal uderzył w strunę refleksji i zadumy. Uroczyste otwarcie wystawy zaszczycili prominentni goście. 

Sobota – maraton tajemnic i emocji

Karol Soberski – Arystokracja na prowincji – sekrety, skarby i zagadki

  Gospodarz wydarzenia wprowadził audytorium w świat ziemiaństwa okolic Gniezna, świat niezwykłych postaci, ważnych dla regionu, a dzisiaj zapomnianych; świat ważnych wydarzeń, o których dzisiaj nikt nie pamięta; świat pięknych pałaców i dworów odwiedzanych przez najważniejsze osobowości lat 20. i 30.; świat dzieł sztuki, unikatowych zabytków, świat skarbów i tajemnic związanych z właścicielami ziemskimi i ich majątkami. Przekazał obraz właścicieli ziemskich, którzy ukrywali to, co mieli najcenniejsze (np. kolekcje dzieł sztuki czy kosztowności, ale i rodzinne archiwa), a co często do dziś pozostaje nieodnalezione.

    Karol Soberski (www.soberski.pl), pisarz, dziennikarz, dokumentalista, badacz lokalnej historii, prezes Fundacji Historycznej „Przywracamy Pamięć”, redaktor naczelny portalu Pojezierze24.pl. Pomysłodawca i główny organizator I Międzynarodowej Konferencja „Ziemiaństwo – polska tożsamość, dwór – polska tradycja” (jest to kontynuacja Festiwalu Historycznego „Tajemnice Trzech Stuleci” – jednego z największych w Polsce).  Prezes Instytutu Literackiego im. Marii i Franciszka Rubaszewskich. Autor przewodników turystycznych oraz książek o skarbach i tajemnicach, o ziemiaństwie i II wojnie światowej na pograniczu Wielkopolski, Kujaw i Pałuk. Od 2012 r. w ramach cyklu „Wędrówki z historią” oprowadza turystów po pałacach i dworach powiatu gnieźnieńskiego i żnińskiego oraz po najciekawszych historycznie miejscach (świątynie, miasteczka, wsie, itp.) w tym regionie.