Wiejskie dwory i pałace otwarte dla turystów

Maciej Rydel

Porta Mare - 2023

Polskie Towarzystwo Ziemiańskie

    „Wiejskie dwory i pałace otwarte dla turystów” polecane przez Polskie Towarzystwo Ziemiańskie dr Maciej Rydel zaprezentował w formie przewodnika. Autor jest ekspertem i dokumentalistą w dziedzinie polskich dworów – ich historii i współczesności. Posiada unikalny zbiór ikonografii tych dworów. Jest twórcą książek, artykułów, odczytów oraz wystaw fotograficznych i malarskich. Pełni funkcje m.in. wiceprezesa Zarządu Głównego PTZ i Oddziału Gdańskiego PTZ. Za zasługi dla dziedzictwa narodowego odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski.

Dekret Stalina

    We Wstępie do książki przedstawiono istotę Polskiego Towarzystwa Ziemiańskiego – organizacji zrzeszającej byłych właścicieli ziemskich i ich potomków wraz z rodzinami. Jednym z celów statutowych PTZ jest walka o odzyskanie przez spadkobierców ziemian ich ojcowizny, m.in. poprzez uchylenie tzw. dekretu Stalina z 1944 roku (dekret PKWN o przeprowadzeniu reformy rolnej) oraz uchwalenie ustawy reprywatyzacyjnej. Osiem lat temu, gdy pisałam post: www.czytampopolsku.pl/2015/02/stop-realizacji-stalinowskich-dekretow.html wydawało się kwestią najbliższych lat anulowanie owego dekretu, a tymczasem on nadal obowiązuje (sic!). Istnieje pilna potrzeba wprowadzenia uczciwej ustawy o denacjonalizacji majątków ziemskich, aby spadkobiercy i ich potomkowie nie musieli odkupować swoich włości. Spośród sześćdziesięciu wybranych przez Macieja Rydla posiadłości tylko kilkanaście pozostaje w rękach prawowitych dziedziców i ich potomków (część z nich przekazała budowle na cele społeczne, np. muzea).

 Dwór, pałac, zamek

    Główną część przewodnika poprzedziło uściślenie pojęć dwór, pałac i zamek. A zatem dwór to „parterowa, wiejska siedziba właściciela ziemskiego”, zaś pałac to „wielokondygnacyjna rezydencja… zarówno na wsi, jak i w mieście”. Natomiast zamek posiada walory obronne. W kilku akapitach oddano specyfikę polskich dworów porównując je z pałacami. Podkreślono fakt, że „dwory i pałace żyły z gospodarowania na ziemi”, a „Niezbędnym elementem majątku ziemiańskiego był folwark”.
    Zasadnicza część publikacji zawiera charakterystyki ziemiańskich siedzib – ich dzieje, właścicieli, architekturę oraz stan obecny. Aktualne informacje nt. posiadłości dotyczą także możliwości zwiedzania i nocowania oraz dane teleadresowe. Co niezwykle istotne, dołączono mapę Polski z naniesionymi obiektami, o których autor opowiada w dalszej części. Tekst uatrakcyjniono barwnymi fotografiami zabytków i ich wnętrz. Całość ujęto w ramy reprodukcjami obrazów o tematyce dworskiej: Bronisławy Rychter-Janowskiej „Czytająca” i Macieja Rydla „Błędów”.

"Żeby Polska..."

    Cieszę się, że udało mi się odwiedzić niemal połowę dworów i pałaców rekomendowanych w przewodniku przez Macieja Rydla. Ze swej strony chciałabym uzupełnić listę budowli otwartych dla turystów np. o dwór w Winnej Górze, o pałace w Maciejowie, Małej Wsi czy Radziejowicach.
Kończąc powyższe refleksje przytoczę apel dr Macieja Rydla „żeby Polska nie straciła tożsamości, należy uratować jak najwięcej tych unikalnych zabytków [dworów – MP].

* zdjęcia własne CANON EOS 1300D oraz CANON PowerShot SX620 HS

Od Ożarowa do Lewkowa

Łódzkie/Wielkopolskie - 2023

    Ziemia Wieluńska, Sieradzka i Kaliska, tak jak i cała nasza Ojczyzna, w maju prezentuje się szczególnie pięknie. Głównymi celami mojej wycieczki były trzy muzea: w Ożarowie, w Maciejowie i w Lewkowie.

Ożarów k/Wielunia

     W Muzeum Wnętrz Dworskich w Ożarowie wysłuchałam wykładu dr Macieja Rydla* - "Dwory polskie w akwareli Macieja Rydla. Na ratunek ginącego dziedzictwa narodowego". Ekspert w dziedzinie dworów polskich uświetnił mój wolumin katalogu wystawy motywującą dedykacją:

Dla Pani Małgorzaty Poniatowskiej - z podziękowaniem za wspaniałą pracę na blogu "czytam po polsku" i z pozdrowieniami od autora - Maciej Rydel, Ożarów, 9 maja 2023 r.

     Późnobarokowy modrzewiowy dwór alkierzowy zbudowany w 1757 roku dla Władysława Bartochowskiego herbu Rola, przykryto dachem polskim z facjatką. W stylowym wnętrzu mieszczą się: salon, buduar i alkowy, salonik myśliwski, gabinet, jadalnia, pokoik dziewczęcy, kredensownia. Za dworem w parku pysznią się malownicze stawy i pomnikowy starodrzew. Budynek oficyny przyjął w swoje progi wystawę "Dwory polskie w akwareli Macieja Rydla… ", w której wernisażu uczestniczyłam.

 

 Maciejów

     Prywatne Muzeum Wnętrz w Maciejowie znajduje się w klasycystycznym pałacu zaprojektowanym po roku 1790 przez C. G. Langhansa (twórca Bramy Brandenburskiej w Berlinie). W jedenastoosiowej fasadzie budowli umieszczono dwukolumnowy portyk w wielkim porządku z trójkątnym przyczółkiem. Wewnątrz pałacu zachowały się cenne polichromie z XVIII w. W mojej pamięci pozostanie sala balowa i jadalnia, korytarzyk do schodów kuchennych, rozety na parkietach oraz wyjątkowa kolekcja szachów z różnych stron świata. 

 

 

Lewków

    Klasycystyczny pałac Lipskich herbu Grabie w Lewkowie (z 1791 roku) mieści obecnie „Muzeum w Lewkowie – Zespół pałacowo-parkowy”. Czterokolumnowy wgłębny portyk w wielkim porządku, w którego tympanonie widnieje maksyma ,,Sobie, Swoim Przyjaciołom, Potomności”. W trakcie ogrodowym znajduje się reprezentacyjna sala rotundowa, a z elewacji wystaje półkolisty ryzalit. Całość elewacji ozdabiają przebogate dekoracje sztukatorskie, malarskie i rzeźbiarskie. We wnętrzach pałacu zachowały się iluzjonistyczne malowidła ścienne braci Smuglewiczów. Ekspozycja muzealna zawiera meble z epoki, zbiory malarstwa i rzeźby, artefakty archeologiczne oraz pamiątki po dawnych właścicielach. Księgozbiór lewkowskiej biblioteki liczył ponad 10 tys. woluminów…

 Pawłowice

    W 1864 roku w Pawłowicach zbudowano dla Wilhelma von Pannwitz eklektyczny pałac z elementami neorenesansowymi i barokowymi. Bryłę budynku ozdabia ośmioboczna narożna wieża oraz dwa ryzality zwieńczone trójkątnymi frontonami. W pobliżu pałacu znajdują się zabudowania folwarczne. W budowli pomieszkiwali powstańcy śląscy i niemieccy osadnicy, a po wojnie urządzono tam przedszkole i szkołę. Obecnie pomieszczenia pałacowe zaaranżowano na przytulny hotel. Można nawet zamówić u pawia budzenie na godzinę szóstą rano… 

 

Lututów

     Pałac Kurnatowskich w Lututowie mieści dziś Zespół Szkół Centrum Kształcenia Rolniczego. Powstał w 1934 roku, gdy nadano mu cechy stylu klasycystycznego z czterokolumnowym portykiem w elewacji frontowej i czterospadowym dachem z powiekowymi lukarnami, ale z barokowymi alkierzami w narożach.

Złoczew, Sokolniki

     W Złoczewie w pałacu Ruszkowskich z początku XVII w. (przebudowanym w XVIII i XIX wieku) ulokowano gminne urzędy. W fasadzie budowli znajduje się czterokolumnowy portyk i dwupiętrowy ryzalit zwieńczony niewielkim trójkątnym szczytem nad facjatką.  

    Barokowy pałac w Sokolnikach zbudowano w 1775 r. w stylu saksońskiego rokoka dla Łukasza Bnińskiego. Jest to budynek z wysuniętym piętrowym ryzalitem z tympanonem w fasadzie, natomiast w elewacji ogrodowej znajduje się półkolisty piętrowy ryzalit z tarasem. Pałac przykryto mansardowym dachem z lukarnami. 

 

Kozłowice, Pszczonki

    W Kozłowicach w 1901 roku powstał skromny eklektyczny pałac, który urozmaicają ryzality zwieńczone neorenesansowymi szczytami oraz kwadratowa trzykondygnacyjna narożna wieża. W elewacji ogrodowej znajduje się przeszklona weranda. 

    Wielostylowy pałac w Pszczonkach zbudowano w 1925 r. dla Lipinskich. Posiada on elementy neobarokowe i neoklasycystyczne z centralnym trzyosiowym pozornym ryzalitem poprzedzonym gankiem podtrzymującym balkon.

Walichnowy, Świątkowice, Naramice

    W Walichnowach znajduje się klasycystyczny pałac przebudowany w 1843 r. przez Nieszkowskich. W fasadzie posiada czterokolumnowy portyk w wielkim porządku. Zachowała się interesująca brama pałacowa. 

     Do barokowego XVIII-wiecznego drewnianego dworu w Świątkowicach nie ma w ogóle dostępu – strzeże go imponujące kilometrowe ogrodzenie. Klasycystyczny pałac Czapskich w Galewicach z drugiej połowy XIX w., jako teren budowy, również niedostępny dla oczu i obiektywów…

    Przy drodze w Naramicach urokliwy drewniany kościółek pw. Wszystkich Świętych pochodzi z XVI wieku. 

 

     * Dr Maciej Rydel – dokumentalista polskich dworów i historii ziemiaństwa, Wiceprezes zarządu Oddziału Gdańskiego Polskiego Towarzystwa Ziemiańskiego. Właściciel zbioru ikonografii polskich dworów oraz autor wielu książek historycznych dotyczących dziejów polskich dworów. W 2014 roku za działalność społeczną na rzecz ratowania dziedzictwa narodowego został odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski. Fotografie oraz akwarele jego autorstwa znajdują się w zbiorach kolekcjonerów w Polsce i za granicą. (https://wydawnictwo.ug.edu.pl/).
    Dr Maciej Rydel opowiedział o swojej przygodzie z dworami polskimi malowanymi akwarelą – o mistrzach, którzy go inspirowali, o malarzach, na których się wzorował, o profesorach, którzy go motywowali do pracy. Artysta zaprezentował część swych obrazów przedstawiających wiejskie posiadłości oraz zreferował sytuację zabytkowych siedzib w okresie powojennym i czasach współczesnych. Dr Maciej Rydel zaapelował o ratowanie polskich dworów, m.in. celem zachowania naszej tożsamości narodowej, której dwory są wyznacznikiem.

    „W tak pięknych okolicznościach przyrody” Ziemi Kaliskiej, Sieradzkiej, Wieluńskiej królowały łany złotego rzepaku…

* zdjęcia własne CANON EOS 1300D oraz CANON PowerShot SX620 HS