Od Winnej Góry do Racota

Wielkopolska - czerwiec 2022

 

 

Polski styl narodowy

      Wysoczyzna Leszczyńska, Pojezierze Krzywińskie, Kotlina Śremska to kolejne eksplorowane przeze mnie wielkopolskie krainy. Podczas trzydniowej wędrówki obejrzałam lub zwiedziłam ponad dwadzieścia zabytkowych budowli i jedną współczesną. Część z nich reprezentuje polski styl narodowy, tak charakterystyczny dla Wielkopolski, kilka słynie z pobytu Adama Mickiewicza w latach 30’ XIX wieku, inne mieszczą instytucje związane z uprawą lub hodowlą albo ochroną zdrowia. Następne pełnią lub będą pełnić funkcje hotelowe, pozostałe zaś są obiektami prywatnymi.
     Od dawna interesuje mnie w architekturze tzw. polski styl narodowy uwzględniający nasze dziedzictwo kulturowe oraz wzorujący się na stylistyce poprzednich epok (historyzm). Architektura określająca tożsamość narodową i nasycona pierwiastkami narodowymi doskonale wpisuje się w polski krajobraz – szlacheckie dwory i ziemiańskie pałace z kolumnowym portykiem – czy może być coś bardziej polskiego?

 

     Neoklasycystyczny pałac w Winnej Górze obecnie mieści Muzeum gen. Jana Henryka Dąbrowskiego, twórcy Legionów Polskich we Włoszech i bohatera naszego hymnu narodowego – Mazurka Dąbrowskiego. W 1807 roku dobra winnogórskie nadał gen. Dąbrowskiemu sam Napoleon. Pałac wg projektu architekta S. Boreckiego kształtem przypomina tradycyjny dwór z czterokolumnowym portykiem w wysokim porządku, podtrzymujący trójkątny fronton i belkę z napisem: „SI DEUS NOBISCUM QUIS CONTRA NOS” (Jeśli Bóg z nami, któż przeciw nam). Jest to budowla parterowa, z poddaszem w dachu łamanym polskim z lukarnami. 

  

      Klasycystyczny piętrowy pałac w Racocie, kryty czterospadowym dachem, posiada portyk z czterema kolumnami zwieńczony przyczółkiem zawierającym tympanon z herbem. W latach 1921- 28 ustanowiony był rezydencją prezydenta Rzeczypospolitej, a następnie utworzono w Racocie Stadninę koni funkcjonującą do dziś. W XXI wieku powstał w pałacu hotel, a w połowie XIX wieku przebywał w nim Adam Mickiewicz (na szlaku: Podróże z panem Tadeuszem).

     W Kopaszewie zlokalizowany jest klasycystyczny jednopiętrowy pałac przykryty dwuspadowym dachem z naczółkami. W jego fasadzie wzniesiono portyk czterokolumnowy zakończony trójkątnym podniesionym tympanonem z termalnym okienkiem. Na osi pałacu znajduje się unikalna aleja platanowa. W pałacu gościli prezydent S. Wojciechowski, aktorka H. Modrzejewska i Adam Mickiewicz (na szlaku: Podróże z panem Tadeuszem). Aktualnie kopaszewską rezydencją administruje Zakład Nasienno-Rolny.

      W Dłoni obejrzeć można architektoniczne dzieło Rogera Sławskiego – klasycystyczny pałac nakryty mansardowym dachem. Charakterystyczny joński portyk z czterema wysokimi kolumnami osadzono na tle dwukrotnie wyłamywanego ryzalitu, nad którym rozpościera się wielopołaciowy dach. W zabytkowej budowli mieści się uniwersyteckie Gospodarstwo Doświadczalne.

      Klasycystyczny pałac w Pawłowicach to trójkondygnacyjna rezydencja posiadająca dwie ćwierćkoliste parterowe galerie arkadowe kończące się proporcjonalnymi oficynami. Środkowy ryzalit w fasadzie stanowi zarazem czterokolumnowy portyk zwieńczony attyką z rzeźbami figur kobiecych. Mansardowy dach mieści użytkowe poddasze, przy bramie znajdują się oryginalne domki odźwiernych. Obok pałacu i parku murowana zabudowa folwarczna użytkowana tak, jak i pałac przez Instytut Zootechniki. 

 

 

      W Tarchalinie wystawiono parterowy dwór z mansardowym czterospadowym dachem tzw. łamanym dachem polskim. Cztery wysokie kolumny z głowicami w stylu jońskim tworzą portyk, na którym osadzono trójkątny przyczółek z półkolistym okienkiem w tympanonie. We dworze mieszczą się popegeerowskie mieszkania…

„Podróże z Panem Tadeuszem” 

      Projekt LGD Gościnna Wielkopolska prezentuje dwanaście miejsc, w których zatrzymywał się wieszcz Adam Mickiewicz odwiedzając Wielkopolskę. Kilka z nich udało mi się obejrzeć. 

 

      W Choryni postawiono klasycystyczny parterowy budynek nakryty dachem naczółkowym. Wejście do niego ujęto w pary kanelowanych pilastrów podtrzymujących trójkątny naczółek. Niestety, elewację ogrodową dworu „upiększono” podziemnymi garażami (sic!). Naprzeciw niego położona jest oficyna (zwana nowym dworem), w której kilkakrotnie goszczono Adama Mickiewicza. Dziś dwory mieszczą Zarząd Spółki Hodowla Roślin.

      Do pałacu w Turwi dobudowano kaplicę w stylu neogotyku angielskiego, lecz cała budowla jest mieszaniną stylów (od baroku począwszy), spowodowaną trzema przebudowami. Nieopodal pałacu urządzono Muzeum gorzelnictwa. W rezydencji przebywali: Napoleon Bonaparte, Helena Modrzejewska, Adam Mickiewicz (na szlaku: Podróże z panem Tadeuszem). Obecnie pałac zarządzany jest przez Instytutu Środowiska Rolniczego i Leśnego. Niepozorny parterowy późnobarokowy dwór w Gryżynie nakryty został wysokim mansardowym dachem z naczółkami. W elewacji frontowej znajduje się wystawka z trójkątnym przyczółkiem z datą budowy 1793 i herbami. Przed głównym wejściem dobudowano ganek z balkonem, ozdobiony pilastrami. Obok dworu usytuowano ciekawy budynek – lodownię zbudowana z cegły i kamienia polnego ze stożkowym dachem krytym strzechą. Dalej funkcjonuje dawny folwark. W Gryżynie gościł Adam Mickiewicz (na szlaku: Podróże z panem Tadeuszem).

      Wieszcz Adam w wielkopolskim Cichowie nie przebywał, ale trafiły tam elementy scenografii Allana Starskiego do filmu „Pan Tadeusz” w reżyserii Andrzeja Wajdy. Do spichlerza, wozowni, lamusa, stajni, stodoły, kurnika dobudowano parterowy „dwór”, a obiekt nazwano Skansenem Filmowym Soplicowo. W Cichowie „Akademię zwierząt filmowych” prowadzi M. Pinkowski – twórca skansenu.

Zdrowie i hotele

      W zabytkowych obiektach Osiecznej i Górzna urządzono Centra rehabilitacji.
Zamek w Osiecznej ma formę trzech skrzydeł z wysoką wieżą wokół (wbrew nazwie) otwartego dziedzińca. Elewacje budowli wzbogacono efektownymi wykuszami, balkonami i tarasami. Najcenniejszym detalem architektonicznym jest manierystyczny portal z kartuszem i herbem (ok. 1600 r) oraz sala rycerska nakryta sklepieniem kolebkowo-krzyżowym.

      Klasycystyczny pałac w Górznie nakryto czterospadowym dachem mieszczącym użytkowe poddasze. W fasadzie korpusu umieszczono pięcioosiowy ryzalit zwieńczony trójkątnym frontonem, a przed ryzalitem znajduje się czterokolumnowy portyk, podtrzymujący balkon. W parku spacerują przeurocze alpaki – terapeutki.

 

      W niektórych zabytkowych obiektach odwiedzonej przeze mnie części Wielkopolski funkcjonują (lub będą) hotele, np. Drzeczkowo, Rydzyna, Osowo i niezabytkowy Katarzynin.

      W Drzeczkowie neogotycki piętrowy pałac nakryty dwuspadowym dachem wzbogacono o mezaniny, ryzality, sterczyny, gzymsy, pseudokrenelaż i oculus.

      Czteroskrzydłowa i trzypiętrowa magnacka budowla z narożnymi wieżami, otoczona fosą znajduje się w Rydzynie. Rezydencja królewskiego rodu Leszczyńskich w 1945 została ograbiona i spalona przez Armię Czerwoną. Odbudowa i rekonstrukcja trwała ćwierć wieku(!), w czym miało udział Stowarzyszenie Inżynierów i Techników Mechaników Polskich – SIMP, do którego obecnie należy Hotel "Zamek w Rydzynie".
W Katarzyninie od kilku lat trwa budowa hotelu imitującego styl klasycystyczny o architekturze podobnej do dawnych pałaców. 

      Nocleg w hotelu o nazwie Pałac Warchałowskich, zlokalizowanym w Osowie Gostyńskim, należał do wyjątkowo przyjemnych i relaksujących. Niewymuszona gościnność właściciela, interesujące rozmowy towarzyskie, klimatyczne przytulne wnętrza, stylowy wystrój gościnnych pokojów, atmosfera dawnych czasów…  

   

Uprawa, hodowla i... ?

      Piętrowy pałac w Garzynie, w stylu północnoniemieckiego neorenesansu, ozdobiono trójarkadową loggią i graniastą czterokondygnacyjną wieżą. Właściwą pieczę nad nim sprawuje Ośrodek Hodowli.
Klasycystyczny pałac myśliwski wzniesiony w Gogolewie, z pilastrami portykiem i frontonem w fasadzie, poprzedza niepokaźna brama wejściowa. Swa siedzibę ma tutaj Stadnina Koni. 

       Ostatnie trzy zabytkowe budowle mają zapewne prywatnych właścicieli, którzy przejawiają różną dbałość o narodowe dobro. Dostępu do barokowego pałacu w Czempiniu i klasycystycznego w Kąkolewie strzegą zamknięte ogrodzenia, natomiast stan neorenesansowego pałacu w Gorzyczkach pozostawia wiele do życzenia…

      W Wielkopolsce znajduje się wiele zabytkowych budowli, dworów, pałaców i zamków, które chciałabym zwiedzić ,a zatem z pewnością jeszcze ją odwiedzę…

* zdjęcia własne

Sekretarzyk babuni

 

Maryna Okęcka-Bromkowa 

 

KAW - 1994

Fragmenty artykułu w Prace Językoznawcze, Zeszyt X - Joanna Chłosta-Zielonka 

"O pisarstwie gawędowym Maryny Okęckiej-Bromkowej" 

 

     Pisarstwo Maryny Okęckiej-Bromkowej, związanej z Olsztynem autorki kilku setek audycji radiowych, zbiorów reportaży, przypowieści, powieści wspomnieniowych, zwraca uwagę coraz bardziej dopracowanym stylem gawędowej narracji. Kolejne tworzone przez nią formy spajała precyzyjnie ułożona, często rozpisana na kilku narratorów, stylizacja na gawędę*. Okęcka-Bromkowa napisała trzy powieści, w którym autobiografizm ma decydujący wpływ na układ świata powieściowego. „Sekretarzyk babuni” to doskonały przykład zauroczenia autorki tego rodzaju wypowiedziami - gawędami. To opowieść tworzona jednocześnie przez trzech narratorów: XIX-wiecznego prapradziadka Adolfa, dochodzącą kresu życia blisko dziewięćdziesięcioletnią Babcię Duszkę i współcześnie żyjącą w Olsztynie narratorkę. Otrzymujemy przez to barwny obraz dworu kresowego na Wołyniu na przełomie XIX i XX w., trudności stwarzane przez zaborców, potem proces jego powolnego ubożenia w czasie rewolucji październikowej, aż po czasy II wojny światowej i okres bratobójczych walk na Ukrainie i Wołyniu. Znajdujemy u Okęckiej opis dworu: kolejne salony i sypialnie oraz ich przeznaczenie i funkcje, rola łazienki, w której właściwie mieści się spiżarnia, i spiżarni zamykanej na kłódkę, kuchni i innych gospodarczych pomieszczeń. W tym wszystkim wielka praca służby odpowiedzialnej za funkcjonowanie domu i jego otoczenia, guwernantek, przyzwoitek, praktykantek... Poznajemy zajęcia „państwa” polegające na nadzorowaniu prowadzenia dworu i jego przyległości, dbaniu o finanse, organizowaniu corocznych przyjęć z okazji świąt religijnych i obyczajowych, mających scalić wielonarodowościowe środowisko prostych ludzi.
     U Okęckiej - zwraca uwagę surowość kresowego wychowania, prowadzonego w duchu patriotyzmu i obywatelskich powinności. Niezaprzeczalną wartością „Sekretarzyka babuni” jest bogactwo stylistyczne. Autorka umiejętnie różnicuje wypowiedzi trzech narratorów swojej gawędy. Pierwszy to szlachcic z początku XIX w, wychowanek Liceum Czackiego, którego zdaniem, pozycję społeczną kształtują głownie wysokie zyski finansowe: tyle mnie jest, ile mam dochodów i dóbr materialnych. Można jednak cenić u niego troskę o dzieci i wnuków, którym nie skąpi funduszy na przywrócenie zdrowia i na naukę. Dlatego też jego wnukowie, wspomniana Babcia Duszka, siostra Minia i brat Stanisław, nie tylko odebrali potrzebne nauki, ale podróżowali po Europie, uczestniczyli w wielkoświatowym życiu arystokracji, bywając na balach, wentach, będąc przyjmowanymi przez książęce dwory. Doskonale znali języki obce, brylowali więc znajomością francuskiego i angielskiego. Stan ich świadomości implikowało wychowanie od najmłodszych lat, więc trudno się dziwić ich wyniosłości wobec biednych, niżej urodzonych czy popełniających wewnątrzrodzinne mezalianse.