Najpiękniejsze zamki, pałace i dwory w Polsce

 

Marek Gaworski

ARKADY - 2019

 

Konserwacja, restauracja, rekonstrukcja

     Potężna publikacja wydawnictwa Arkady zatytułowana „Najpiękniejsze zamki, pałace i dwory w Polsce” dostarcza katalog kilkuset zabytkowych budowli mieszkalnych i obronnych znajdujących się na terenie naszego kraju. Autorem tekstu i zdjęć jest Marek Gaworski, twórca wielu albumów, książek i przewodników na temat architektury rezydencjalnej, szczególnie tej śląskiej. Zamieszczone autorskie fotografie przedstawiają budowle od wewnątrz, z ich imponującym wyposażeniem sprzed laty, jak i skromniejszym, bo teraźniejszym. Prezentowane zewnętrza zabytków architektury, rejestrowane nawet z perspektywy drona, dają także ogólny ogląd otoczenia obiektu. Obok aktualnych wizerunków w albumie występują ilustracje archiwalne, w tym ryciny z epoki. Niestety, nie wszystkie grafiki oddają piękno prezentowanych obiektów (np. Pałac w Galinach czy Koszęcinie), a w niektórych przypadkach nie ukazują najbardziej charakterystycznych cech budowli (np. zamek w Szamotułach, dwór w Szafarni, zamek w Uniejowie). Opisy prezentowanych siedzib zawierają lakoniczne informacje na temat ich powstawania, architektury, obecnego stanu i przydługą (moim zdaniem) listę kolejnych właścicieli. Pomimo bardzo okrojonej przestrzeni tekstowej, autorowi udało się zamieścić interesujące wiadomości o początkach i końcach budowli, które niszczone były podczas wojen, najazdów (np. szwedzkich) oraz licznych pożarów. Dzieje rezydencji można zatem skwitować ciągiem zdarzeń: budowa, niszczenie, odbudowa, dewastacja, przebudowa, popadanie w ruinę lub renowacja. Lektura albumu Marka Gaworskiego uświadomiła mi, jak wiele z podziwianych przez nas obecnie „zabytków”, to całkiem udane, ale tylko rekonstrukcje zniszczonych budowli (np. zamek w Tykocinie, pałac Branickich w Białymstoku, zamek Tropsztyn). Szczególnie bolesna jest dla nas zagłada siedzib szlacheckich i arystokratycznych rozpoczęta agresjami z pierwszego i siedemnastego września 1939 roku, a trwająca podczas hitlerowskiej i sowieckiej okupacji, aż po późne lata pięćdziesiąte XX wieku.

Muzea, hotele, instytucje, prywatne posiadłości

     Pasjonat rezydencji i budowli obronnych przekazał czytelnikom swego przewodnika garść informacji w kwestii aktualnego wykorzystania owych obiektów. Spośród wybranych do albumu budowli większość z nich mieści muzea, hotele, instytucje publiczne i edukacyjne, a część pozostaje w prywatnych rękach. Niestety, znaczny odsetek zabytków architektury chyli się ku upadkowi (dwór w Nienadowej) lub wręcz stanowi ruinę (pałac w Runowie Krajeńskim). Analiza danych przedstawionych przez autora pozwala na wyciąganie wniosków bądź stawianie pytań, co do powojennych losów naszego materialnego dziedzictwa narodowego. Jedna z nasuwających się konkluzji: dwory i pałace zajmowane podczas okupacji przez Niemców lub po wojnie mieszczące szkoły, zazwyczaj dawały budynkom szansę na ocalenie przed dewastacją lub unicestwieniem – chyba, że dostały się pod władzę bolszewickiej dziczy. Pozostaje do rozstrzygnięcia delikatna kwestia: Popegeerowskie sentymenty do dziś sankcjonują obecność w ziemiańskich siedzibach instytucji o charakterze rolnym: stacje uprawy rośli (pałac w Oleśnicy Małej), hodowli zarodowej (pałac w Garzynie) czy ośrodki doradztwa rolniczego (pałac w Boguchwale) – przypadek czy postkomunistyczna spuścizna? Cieszy natomiast fakt, że prywatni inwestorzy - właściciele historycznych budowli, po ich skrupulatnej renowacji, umieszczają w nich instytucje użytku publicznego, w tym kulturalne, tworząc niekiedy kompleksowe rozwiązania (np. zamek w Nidzicy).

Jak czytać zamki

 

Malcolm Hislop

ARKADY 2018

 

 

 

Interpretacja fortyfikacji

     Po zdobyciu informacji „Jak czytać architekturę” przyszedł czas pozyskać porady „Jak czytać zamki”. „Krótki kurs wiedzy o fortyfikacjach” autorstwa Malcolma Hislopa, brytyjskiego mediewisty, stanowi vademecum o najstarszych zamkach i to nie tylko europejskich. Autor postawił przed sobą niełatwe zadanie – za pomocą poradnika pragnął nauczyć czytelników „interpretować” zamek tzn. „odpowiednio rozpoznać i umieścić we właściwym kontekście”. Służyć temu miał m.in. przegląd stylów architektonicznych na przestrzeni wieków, ale także specyfika i odmienność budowli w różnych częściach świata.
     Żałować należy, że potop szwedzki pozbawił Rzeczpospolitą większości imponujących zamków i twierdz. W rzeczonej publikacji wspomniano jedynie o krakowskim zamku na wzgórzu Wawel i krzyżackim zamku w Malborku.

 

 

 

 

 

Jak czytać architekturę

Carol Davidson Cragoe

Arkady 2012

Od klasyki do klasycyzmu

     Poradnik zatytułowany „Jak czytać architekturę” („How to read buildings?) autorstwa Carol Davidson Cragoe dostarcza „Najważniejszych informacji o stylach i detalach” oraz materiałach budowlanych. Pani historyk architektury bardzo przystępnie przedstawiła kolejne style architektoniczne: klasyczny starożytny (Grecja i Rzym), bizantyjski, romanizm, gotyk, renesans, barok, klasycyzm, historyzm, secesję i modernizm. Zwróciła uwagę na cechy charakteryzujące budowle pełniące określone funkcje, z naciskiem na gmachy użyteczności publicznej, np. ratusze, świątynie, sklepy, zamki. Z dużym zainteresowaniem zapoznałam się z metodami datowania budynków oraz odnajdywania w obiektach architektonicznych detali pochodzących z różnych epok. Intuicyjnie odbierane przeze mnie najpiękniejsze style: gotyk, barok, secesja, zyskały w rzeczonej publikacji naukowe uzasadnienie swej doskonałości. Wśród nich są: gotyckie sklepienia krzyżowo-żebrowe, przepych barokowych dynamicznych dekorowań czy secesyjna miękkość fantazyjnej ornamentyki. Zróżnicowana forma omówienia poszczególnych detali zaciekawia i zachęca do zadania pytań: dlaczego część z nich przedstawiono kolejno epokami i stylami architektonicznymi, inne natomiast według ich typów, przeznaczenia, konstrukcji, itp.?
 

Sklepienie - Katedra w Bristolu

Sklepienie - Bazylika

Katedralna w Pelplinie

Sklepienie - Katedra św Cecylii w Albi

Klan Matejków

Marek Sołtysik

 

ARKADY 2019

Oczyma kolegi „po pędzlu”

     „Bo jak nie on, to kto?” chciałoby się rzec po lekturze książki zatytułowanej „Klan Matejków”. Jej autorem jest wszakże absolwent Akademii Sztuk Pięknych im. Jana Matejki w Krakowie – Marek Sołtysik, operujący równie udanie pędzlem, jak i piórem. Dzięki tej mieszaninie talentów i znajomości zagadnień artystycznych powstała wyjątkowa publikacja biograficzna, przedstawiająca wiodący temat książki w sposób wszechstronny. Kilkadziesiąt rozdziałów zawiera wielowymiarowy obraz życia i twórczości Jana Matejki – człowieka uwikłanego w rodzinne powiązania, w relacje stricte zawodowe, w intrygi osób z bliskiego otoczenia czy chytre knowania konkurencji. Z drugiej strony czytelnik otrzymał rzetelnie udokumentowane opisanie żywota genialnego artysty, twórcy dzieł nagradzanych na światowych wystawach, widzianego oczyma kolegi „po pędzlu”. Autor opowiedział o kulisach powstawania obrazów, o tajnikach warsztatu malarskiego Artysty, o interesującym dobieraniu modeli, o gromadzeniu cennych rekwizytów w „skarbczyku”, o notatkach piórem, ołówkiem lub pędzlem. Jest i trzecia warstwa książki dotycząca przebiegu kariery człowieka sukcesu (?) Jana Matejki, pokazująca blaski i cienie posiadania fenomenalnych zdolności i robienia z nich użytku. Najwyższe nagrody, uznanie współczesnych, niezależność finansowa, piękny dom, działalność dydaktyczna i charytatywna, a obok borykanie się z prozaicznymi kłopotami życia codziennego – chorobami i ograniczeniami, powracającymi długami, wpływami zawistnych ludzi.

"Obrazki z wystawy"

     Niedługie rozdziały książki o „Klanie Matejków”, niczym „Obrazki z wystawy” Modesta Musorgskiego, opowiedziały o istotnych faktach, a nadawane im tytuły doskonale streściły główną myśl tekstu. Przeplatając opowieści z życia domowego, artystycznego i publicznego znakomicie wyważono ich proporcje. Słowami z pasją wygłaszanej gawędy, entuzjasta sztuk pięknych zwracał się bezpośrednio do słuchaczy, nierzadko tocząc literacki monolog.
Chwalebną przeszłość mistrza pędzla, odtworzoną dla czytelników „Klanu Matejków”, stanowią tragiczne koleje życia genialnego malarza walczącego z własnymi ograniczeniami (krótkowzroczność, choroba żołądka), z popadającą w obłąkanie żoną, z nadmiernymi wydatkami domowymi, z obowiązkami wobec bliższej i dalszej rodziny, z zazdrosną konkurencją, z nieprzychylną krytyką, etc. Realizm przedstawienia dramatycznych losów Artysty, zmagającego się z przeciwnościami, jest tak sugestywny, że aż napawa niepokojem.

Kazanie Skargi

Rejtan-Upadek Polski

Stańczyk