
poniedziałek, 10 marca 2025
Kijewo. Trudna miłość

poniedziałek, 24 lutego 2025
Wyszło jak zwykle. Rozbrajająca historia Polski

Krzysztof Pyzia
BELLONA 2024
Rozbrajająca historia Polski
Książka „Wyszło jak zwykle. Rozbrajająca historia Polski” Krzysztofa Pyzia zapowiadała się jako humorystyczne i lekkie spojrzenie na
historię Polski, jednak w rzeczywistości może budzić mieszane uczucia, zwłaszcza u
czytelników oczekujących rzetelnej narracji historycznej. Z ogromnego bogactwa
naszych dziejów, znaczących i doniosłych wydarzeń oraz plejady
pomnikowych postaci przedstawiono w niej mniej znane, nierzadko
absurdalne epizody. Godna pożałowania prezentacja pijaństwa i obżarstwa,
powszechnej rzekomo rozpusty, zdrady, przemocy seksualnej, sposobów tortur i
zabójstw od najdawniejszych czasów nie może napawać czytelników optymizmem.
Autor zdecydowanie stawia na humor, który nie zawsze jest trafiony.
Często zamiast błyskotliwych spostrzeżeń otrzymujemy żarty na poziomie
tabloidów, które bardziej bawią swoją prostotą niż rzeczywistą inteligencją.
Wulgaryzmy i nieco jarmarczny język mogą odstraszyć bardziej
wymagających czytelników. Zamiast eleganckiej satyry mamy tu
uproszczoną, czasami wręcz infantylną narrację, opartą na niewybrednych
cytatach.
poniedziałek, 9 stycznia 2023
Dwory Polski północno-wschodniej
Katarzyna i Jerzy Samusikowie
Fundacja Sąsiedzi – 2021
Wędrówki śladami przeszłości
Katarzyna i Jerzy Samusikowie „przemierzają zaprzeszłe ogrody w poszukiwaniu
świadectw pamięci ożywionych nostalgią” i znajdują je. Owocem wieloletnich
wędrówek śladami przeszłości jest ich kolejna publikacja zatytułowana „Dwory
Polski północno-wschodniej”. Autorzy umownie podzielili obszar Polski na
Mazury, Podlasie, Ziemię Łomżyńską i Suwalszczyznę i wybrali z niego ponad sto
dwadzieścia dworów, które opisali i zilustrowali zdjęciami. Krótsze lub
dłuższe charakterystyki budowli posiadają czytelną strukturę – zawierają
początki obiektów, ich zmienne dzieje, kolejnych właścicieli, zacnych gości
oraz architekturę posiadłości i zabudowań gospodarczych, a także dworskich
parków i otoczenia krajobrazowego.
XX wiek obchodził się z dworami bardzo
niełaskawie. Wojny światowe, okupacje wojenne i powojenne wszystkim
ziemiańskim rezydencjom przynosiły dewastację, a nawet zagładę. Niszczyli je
hitlerowcy i bolszewicy, a po zakończeniu wojny sowieccy okupanci. Ziemiańskie
majątki podlegały parcelacji i tworzono z nich tzw. Państwowe Gospodarstwa
Rolne, a dwory stawały się ich siedzibami lub mieszkaniami pracowników tychże
PGR-ów. Później było już tylko gorzej… Autorzy kwitują te sytuacje zdaniem
„dwór przetrwał obie wojny w niezłym stanie”, nie uchronił się jednak przed
„porządkami” komunistycznej władzy. Podobne były koleje losu dziedziców
posiadłości – mordowani przez Niemców i Rosjan w czasach wojennej apokalipsy,
ginęli też w lasach Katynia, Charkowa, Miednoje czy ubeckich katowniach.
sobota, 31 grudnia 2022
Czartoryscy czyli wieczna pogoń

Witold Banach
Wieczna pogoń Czartoryskich
wtorek, 19 października 2021
Dworek, kontusz, karabela

Krystyna Bockenheim
Wydawnictwo Dolnośląskie - 2002
Polaków portret własny
Krystyna Bockenheim, urodzona we Lwowie, z wykształcenia i zawodu lekarz medycyny, po wydaniu książki zatytułowanej „Przy polskim stole”, podjęła temat Rzeczypospolitej szlacheckiej. W publikacji Wydawnictwa Dolnośląskiego, w serii „A to Polska właśnie”, ukazała się praca pod tytułem „Dworek, kontusz, karabela”, zawierająca kompendium wiedzy o historii, obyczajach i kulturze polskiej szlachty na przestrzeni wieków.
Na wstępie omówiono teorię pochodzenia naszego narodu –
„Civis Romanus sum” twierdzili niektórzy przedstawiciele stanu
szlacheckiego, wywodząc swe rody od plemienia Sarmatów.
Polonocentryzm, z umiłowaną złotą wolnością szlachecką i jej „źrenicą”
– zasadą „liberum veto”, doprowadziły później do rozbiorów i zaborów. W
kolejnych rozdziałach autorka skupiła się na „Narodzinach Sarmaty”
opisując problemy związane ze staraniem się o prawowitych potomków oraz
wychowaniem i kształceniem dzieci. Rodziły się one „W małżeńskim stadle”, które nierzadko zawiązywano w bardzo młodym wieku, z krewnymi i to
wielokrotnie. Po bujnym życiu rodzinnym i społecznym nadchodziła nieuchronna
„Śmierć Sarmaty”, a z nią pochówki z licznymi obyczajami i
obrzędami pogrzebowymi. Treść książki zdominowała kwestia
bezpieczeństwa państwa, które określano mianem „Przedmurza chrześcijaństwa”, zarówno w sensie religijnym, jak i politycznym. Sarmata mógł się
realizować jako „Ziemianin, żołnierz, duchowny” mieszkając w
szlacheckim dworku, magnackiej rezydencji czy przy królewskim
dworze. Z uwagi na upodobanie do bogactwa, tytułów, etykiety i
strojów poeta napisał „Pstrzy się jak dzięcioł Polak”.
Demokracja szlachecka paradoksalnie znalazła się „W pętach wolności” z sejmem, sejmikami, zajazdami, pojedynkami, aż powiedział
Piotr Skarga, iż „nierządem stoi Polska”. Sarmackie
kobiety rzadko przechodziły ewolucję „Od krosienek do Trembowli”. Ich status wyznaczała jedynie rola żony i matki, zależnej od woli
mężczyzny. Utrata suwerenności Rzeczypospolitej kończyła epokę
szlacheckiej odmiany baroku. Jednakże po mrocznych okresach
zniewolenia Ojczyzny nadal toczy się „Sarmatyzmu życie po życiu”. Przejawy wiecznie żywej legendy szlacheckiej zaskakiwały w czasach PRL-u,
np. na fenomenalnej wystawie z 1979 roku zatytułowanej „Polaków portret własny”.
piątek, 19 lutego 2021
Ostatnie lata polskiego Lwowa

Sławomir Koper, Tomasz Stańczyk
FRONDA 2019
Tygiel narodów, kultur i religii
Na ostatnie półwiecze polskiego Lwowa, w wersji podanej przez Sławomira Kopera i Tomasza Stańczyka, złożyły się
wydarzenia ważne dla historii Polski i najpiękniejszego miasta
Galicji. Charakterystyczny dla niego
tygiel narodów, kultur i religii, owocował w przeszłości niezliczoną
ilością faktów opisanych w rzeczonej książce. Oddzielnie i bardzo szeroko
(jedna trzecia część książki) przybliżono wojenne i okupacyjne dzieje grodu
nad Pełtwią, zapoczątkowane wrześniową hekatombą 1939 roku. W „mieście, którego już nie ma” dokonywały się zacięte obrony Polaków przed Niemcami, Sowietami,
Ukraińcami, prześladowania i eksterminacje oraz trwały okrutne okupacje.
Przekrój tematyki
poruszanej przez autorów wykazuje się ogromną różnorodnością: od
Panoramy Racławickiej do
Lwowskiej szkoły matematycznej rezydującej w kawiarni Szkocka,
od Cmentarza Orląt na Łyczakowie do
Wesołej Lwowskiej Fali, od Mordu profesorów lwowskich do
piłkarzy Pogoni i Czarnych Lwów. Obok
jasnych kart historii Lwiego Grodu, jak np. narodziny ruchu
strzeleckiego, ormiańskie osadnictwo, walki o
polskość czy nadanie miastu orderu Virtuti Militari, historycy
podali do wiadomości czytelników informacje o incydentach z
pogranicza półświatka: morderstwo namiestnika Galicji, zabójstwo
aktoreczki przez przyszłego samobójcę, defraudacja funduszy przez
seksoholika i liczne skandale obyczajowe. Ciemne strony lwowskich
dziejów miały także większy ciężar gatunkowy – konflikty wieloetnicznego
polsko-żydowsko-ukraińskiego miasta skutkowały gettem ławkowym,
krwawymi pogromami, politycznymi zabójstwami, co rzetelnie odnotowali
badacze historii, podsumowując swą pracę: „To r z e c z y w i s t y obraz miasta i jego mieszkańców, bez
idealizacji czy retuszu”.
Odbrązowić przeszłość
Na kartach historycznej publikacji swoje miejsce znaleźli
wybitni Polacy, dla których Lwów był matecznikiem pamiętanym
do końca życia i ewidentnie determinującym ich przyszłość. Autorzy starali
się odbrązowić przywoływane postaci, lecz niejednokrotnie sięgali do
zbyt osobistych szczegółów ich biografii (granice dobrego smaku
przekroczyła charakterystyka tasiemca Gabrieli Zapolskiej). Szczęśliwym
trafem, łagodniej odniesiono się do legendy Szczepka i Tońka –
słynnych bałakających batiarów, poety i satyryka
Mariana Hemara czy pisarza science fiction
Stanisława Lema.
Walory książki o Lwowie znacznie podniosła jej
przebogata warstwa graficzna. Zdjęcia pochodzące z archiwów autorów
oraz zasobów bibliotek i Narodowego Archiwum Cyfrowego doskonale dopełniły
tekst oparty na dokumentach wzmiankowanych w przypisach.
Archiwalne i współczesne, barwne i czarno-białe fotografie
przedstawiające osoby, miejsca i wydarzenia, kopie dokumentów, wycinki
prasowe, okolicznościowe afisze, reprodukcje obrazów znakomicie zilustrowały
„Ostatnie lata polskiego Lwowa”. Mój podziw wzbudziła również bogata,
kilkunastostronicowa Bibliografia, zawierająca pozycje literatury
wspomnieniowej, opracowania nt. Lwowa, artykuły prasowe i adresy stron
internetowych.
czwartek, 5 listopada 2020
Jak czytać zamki
Malcolm Hislop
ARKADY 2018
Interpretacja fortyfikacji
Po zdobyciu informacji
„Jak czytać architekturę” przyszedł czas pozyskać porady „Jak czytać zamki”.
„Krótki kurs wiedzy o fortyfikacjach” autorstwa Malcolma Hislopa, brytyjskiego
mediewisty, stanowi vademecum o najstarszych zamkach i to nie tylko
europejskich. Autor postawił przed sobą niełatwe zadanie – za pomocą poradnika
pragnął nauczyć czytelników „interpretować” zamek tzn. „odpowiednio rozpoznać
i umieścić we właściwym kontekście”. Służyć temu miał m.in. przegląd stylów architektonicznych na przestrzeni wieków, ale także specyfika i odmienność budowli w różnych częściach świata.
Żałować należy, że potop szwedzki
pozbawił Rzeczpospolitą większości imponujących zamków i twierdz. W rzeczonej
publikacji wspomniano jedynie o krakowskim zamku na wzgórzu Wawel i krzyżackim
zamku w Malborku.


poniedziałek, 13 stycznia 2020
Jak czytać architekturę
Carol Davidson Cragoe
Od klasyki do klasycyzmu
![]() |
Sklepienie - Katedra w Bristolu |
![]() |
Sklepienie - Bazylika |
Katedralna w Pelplinie |
![]() |
Sklepienie - Katedra św Cecylii w Albi |
środa, 6 czerwca 2018
Sześć pięter luksusu
Cezary Łazarewicz
Społeczna pamięć marki
Moja Babcia (1905-1994) z dumą wspominała, że przed wojną, około roku 1935, kupiła sobie elegancki płaszcz „u Braci Jabłkowskich”. Czterdzieści lat później brzmiało to, jak dawno minione echa Polski międzywojennej. Kolejne czterdzieści lat później, korzystałam z noclegu w apartamencie Apple Inn, znajdującego się w odzyskanej niedawno przez prawowitych właścicieli, Kamienicy Jabłkowskich. Dowiedziałam się wtedy od kogoś z rodziny Jabłkowskich o wygranej batalii toczonej o stojący opodal Dom Towarowy Braci Jabłkowskich. Stanowiło to dla mnie sygnał, że może, choć w niewielkim stopniu, coś będzie tak, jak dawniej.Pamiętnik Starego Subiekta?
Miłą niespodzianką okazała się lektura książki zatytułowanej „Sześć pięter luksusu. Przerwana historia Domu Braci Jabłkowskich”. Jej autor – Cezary Łazarewicz – dziennikarz, publicysta, pisarz i działacz opozycyjny z lat osiemdziesiątych XX wieku, zaskoczył mnie przede wszystkim pięknie opowiedzianymi dziejami Rodziny Jabłkowskich i jej „ziemi obiecanej” – przedwojennej Warszawy. Ponadto ciekawą strukturą książki oraz lekkim piórem, którego umiejętnie używał opisując trudne losy rodzinnej firmy. Autor wczuł się w klimat epoki tak doskonale, że często wydawało mi się, że czytam Pamiętnik Starego Subiekta – Ignacego Rzeckiego. Z dużą znajomością rzeczy wprowadził czytelników w arkana organizacji Domu Towarowego o trzystu stoiskach w czterdziestu czterech sklepach z pracującymi ponad sześciuset osobami.poniedziałek, 21 maja 2018
Dwór w Kraśnicy i hubalowy Demon
Aleksandra Ziółkowska-Boehm
Patriotyzm - nieuleczalna choroba duszy
Literacki majstersztyk i źródło wiedzy
niedziela, 29 kwietnia 2018
Białowieża szeptem. Historie z Puszczy Białowieskiej
Anna Kamińska
Na kresach Rzeczpospolitej Polskiej
Dobre i złe duchy Białowieży
![]() |
Swietłana Bogdańska |
![]() |
Olga Nieścierowna |
![]() |
Pomnik Haliny Kopalińskiej |
piątek, 8 grudnia 2017
Kresy, utracone dzieje
Ryszard Jan Czarnowski
Kresowe kalendarium
Kresy, rubieże, pogranicze
„O Kresach jako terenach obronnych dla dawnej Rzeczypospolitej” powstała książka na wskroś polska, emanująca umiłowaniem Ojczyzny przez jej autora – Ryszarda Jana Czarnowskiego. Zwrócił on uwagę czytelników na różnice w pojmowanie terminów Kresy, rubieże, pogranicze - w kontekście Rzeczypospolitej oraz pojęcia Ukraina i Ruś, ewoluujące na przestrzeni wieków. Każdemu Polakowi z kresami ukrainnymi kojarzą się takie nazwy jak: Wołyń, Podole, Polesie, Galicja i Lodomeria, Pokucie, Zaporoże, Dzikie Pola i Sicz. Obrońca Dziedzictwa Narodowego i miłośnik Kresów wielopłaszczyznowo przedstawił historię obszarów Rzeczypospolitej, będących areną batalii i zmagań militarnych, politycznych, religijnych i kulturalnych. Szczególny nacisk położył na głęboką analizę zagadnienia „Kresów błyskawicznie kulturowo, narodowo i społecznie odpadających od Rzeczypospolitej”. Przyczyn tego stanu rzeczy historyk upatrywał w błędach polityki panujących, których gubiła „zbytnia pobłażliwość polskich władców dla wrogów i zdrajców”. Satysfakcji z wiktorii nie przekuwano w sukces „jak zwykle – i tego zwycięstwa nie umiano w najmniejszym stopniu wykorzystać”. I trzeci grzech zaniechania – lekceważenie niebezpieczeństw – doprowadziło do upadku Rzeczypospolitej: „Król nie bacząc na ostrzeżenia, rozpuścił pospolite ruszenie” – komentował autor. Bez wątpienia klęski Kresów dopełniła nasza narodowa wada powodująca, iż „wraz ze wzrostem samodzielności wzmacniały się… tendencje odśrodkowe i powstawały organizmy państwowe wrogie sobie od zarania”.![]() |
Rzeczpospolita Obojga Narodów 1619 |
fot. https://commons.wikimedia.org |
![]() |
Rzeczpospolita Obojga Narodów 1635 |
fot. https://commons.wikimedia.org |