Od Oblęgorka do Wąchocka

 

ŚWIĘTOKRZYSKIE/ŁÓDZKIE

czerwiec 2025 

 

    Pomniki Historii w miejscowościach pogranicza świętokrzyskiego, mazowieckiego i łódzkiego odwiedzone przeze mnie w czerwcu:

Sulejów – zespół opactwa Cystersów

    Fundacja klasztoru miała miejsce około roku 1176. Dokonał jej książę Kazimierz II Sprawiedliwy, sprowadzając zakonników z opactwa Morimond. Klasztor powstawał od XIII wieku.

  

Unikatowe założenie warowne opactwa cystersów, powstałe na kanwie europejskich szlaków kulturowych romańskiego i cysterskiego. Zachowało autentyczną substancję późnośredniowiecznych obwarowań klasztornych w postaci odcinków muru kurtynowego z wieżami (Opacką, Muzyczną, Attykową i Mauretańską) i basztami bramnymi (Krakowską i Rycerską) oraz budynkiem arsenału (tzw. zbrojownią). Założenie architektoniczno – urbanistyczne posiada kształt nieregularnego wieloboku. 

 

W skład zespołu klasztornego wchodzą: skrzydło wschodnie z kapitularzem i fragmentami gotyckiego krużganka, skrzydło zachodnie z zabudowaniami gospodarczymi, skrzydło południowe z późnoromańskimi ruinami, bazylika trójnawowa pw. NMP i św. Tomasza Kantuaryjskiego z transeptem pochodzącym z początku. XIII wieku, cechująca się barokowym wyposażeniem wnętrza. Obecnie w części zespołu cysterskiego mieści się Hotel Podklasztorze.

  

Święty Krzyż – pobenedyktyński zespół klasztorny oraz przedchrześcijańskie obwałowania kamienne na Łysej Górze

    Przyjmuje się, że klasztor posadowił na Łysej Górze Bolesław Krzywousty wraz z komesem Wojsławem z rodu Powałów w pierwszej połowie XII w.

 

Opactwo położone jest na szczycie Łysej Góry - wzniesienia we wschodniej części Gór Świętokrzyskich. W skład zespołu kamiennych zabudowań (ceglanych - w partiach odbudowywanych) wchodzą: kościół, skrzydła klasztorne, dzwonnica, brama wschodnia w ciągu murów obwodowych, hospiturat (dom gościnny), wał kamienny.

 

Orientowany, murowany z cegły kościół w stylu późnobarokowym wzniesiony został z wydzieloną wewnątrz trójprzęsłową nawą i dwuprzęsłowym prezbiterium. Wnętrzu nadano wystrój klasycystyczny i przykryto sklepieniem kolebkowo-krzyżowym. Główną dekorację kościoła stanowi cykl obrazów Franciszka Smuglewicza. We wschodniej części zespołu klasztornego znajduje się zwieńczona półkolistą kopułą z latarnią kaplica Oleśnickich, w której przechowywany jest relikwiarz Krzyża Świętego. 

Do północnej ściany kościoła przylegają trzy skrzydła klasztorne (wskutek spadku terenu – dwu-, trzy-, cztero- i pięciokondygnacyjne) z wirydarzem otoczonym gotyckimi krużgankami sklepionymi krzyżowo. Fasadę kościoła poprzedza półotwarty dziedziniec ograniczony od zachodu i północy skrzydłami budynku klasztornego wzniesionego na planie litery L.

 

Wąchock – zespół opactwa Cystersów

    Klasztor w Wąchocku został zbudowany na przełomie XII i XIII wieku. Fundatorem opactwa był w 1179 roku biskup krakowski Gedeon (Gedko).
W krużgankach znajduje się krypta grobowa płka Jana Piwnika „Ponurego” – legendarnego dowódcy Świętokrzyskich Zgrupowań AK, którego prochy w 1987 roku uroczyście sprowadzono do zakonu. Mur klasztorny na dziedzińcu przed kościołem posłużył środowiskom Armii Krajowej za miejsce ekspozycji nazwisk bohaterów walki o wolność. Na murze umieszczono liczne tablice pamiątkowe, symbole i odznaczenia upamiętniające działalność zgrupowań partyzanckich. W centrum Panteonu stoi pomnik Polskiego Państwa.

W skład zespołu klasztornego wchodzi kościół pw. Matki Boskiej Wniebowziętej i św. Floriana wraz z klasztorem i zabudowania gospodarcze. Od strony zachodniej konwent poprzedzony jest dziedzińcem. Zachowały się dwie nowożytne bramy: miejska oraz zwana gedeonowską. Orientowany kościół, w typie bezwieżowej bazyliki filarowej powstał na planie krzyża łacińskiego (tzw. typ bernardyński). Fasadę poprzedza prostokątna kruchta. Wnętrze budowli zostało przykryte sklepieniem krzyżowo-żebrowym, a nawy oddzielono ostrołukowymi arkadami. Wystrój zdominowany jest przez osiemnastowieczne polichromie przedstawiające dzieje cystersów w Wąchocku i późnoromańską rzeźbę. Wyposażenie barokowe i rokokowe. 

Od południa do kościoła przylega czworoboczny klasztor z zabudowanymi krużgankami wokół wirydarza. W najstarszym, trzynastowiecznym skrzydle wschodnim zachował się kapitularz z oryginalnym sklepieniem krzyżowo-żebrowym wspartym na czterech kolumnach o bogato dekorowanych kapitelach. W skrzydle południowym - refektarz ze sklepieniem krzyżowo-żebrowym. Elewacje skrzydła zachodniego zdobione wnękami arkadowymi na dwu kondygnacjach, na osi skrzydła - czworoboczna wieża zwieńczona hełmem. Do południowo-wschodniego narożnika klasztoru przylega czworoboczny dom opata z wirydarzem. 

 

Kielce – dawny Pałac Biskupów i Katedra

    Budowa dzisiejszego pałacu biskupów krakowskich rozpoczęła się w 1637 r., z fundacji biskupa J. Zadzika. Do 1644 r. wzniesiono korpus główny oraz mury z basztami wokół rezydencji. Kościół kolegiacki został wzniesiony ok. 1171 r. z fundacji biskupa krakowskiego Gedki. Obecna forma świątyni ukształtowana została etapami od XVI do 1. poł. XVIII w.

 

Pałac składa się z korpusu głównego, do którego od frontu dostawiono dwa skrzydła z arkadami w przyziemiu, ujmujące od południa i północy dziedziniec frontowy. Korpus główny pałacu jest wczesnobarokowy, z elementami manieryzmu. Dwukondygnacyjny budynek założony został z ryzalitami przy elewacjach bocznych od strony ogrodu. W narożach dostawiono trzykondygnacyjne, sześcioboczne wieże, przy czym te od frontu odsunięto od korpusu i połączono z nim ścianami parawanowymi. Budynek zdobią sgraffitowy fryz oraz boniowanie narożników korpusu i wież. Głównymi akcentami obu fasad są trójarkadowe loggie wejściowe. Piano nobile mieści dwie reprezentacyjne sale na osi. Tylną - Izbę Stołową Górną, zwaną również portretową - zdobi polichromowany strop belkowy oraz malowany fryz z portretami biskupów krakowskich. W trzech innych salach znajdują się stropy ramowe z malowanymi na płótnie przedstawieniami. 

 

Dawny Pałac Biskupów Krakowskich jest obecnie siedzibą Muzeum Narodowego w Kielcach i mieści wystawy stałe: Wnętrza zabytkowe XVII-XVIII wieku, Sanktuarium Marszałka Józefa Piłsudskiego, Galeria Malarstwa Polskiego i Europejskiej Sztuki Zdobniczej, Gabinet Numizmatyczny. Wystawę czasową zatytułowano „Powróćmy jak za dawnych lat”.

 

Katedra jest barokowa, z elementami neobarokowymi. Świątynia ma formę orientowanej, trójnawowej bazyliki. Prezbiterium, zamknięte wysuniętą apsydą, flankowane jest przez wybudowane na przedłużeniu naw bocznych aneksy, mieszczące m.in. kaplicę i dwie zakrystie. Nad dwuspadowym dachem góruje neobarokowa sygnaturka. Analogiczne fasady - wschodnia i zachodnia - zdobią neobarokowe szczyty z rzeźbami Juliusza Faustyna Cenglera, datowanymi na 1870 r. Elewacje boczne są oszkarpowane i częściowo dekorowane pilastrami.

Od strony zachodniej pałacu znajduje się ogród włoski, zrekonstruowany zgodnie z przekazami historycznymi. Otacza go mur z bastionem (puntone) zwanym Basztą Prochową.  

Oblęgorek – pałacyk Henryka Sienkiewicza

    W 1900 r. komitet obchodów jubileuszowych 25-lecia pracy pisarskiej Henryka Sienkiewicza zakupił majątek ziemski w Oblęgorku i przekazał go w darze pisarzowi. Pałacyk został wybudowany w latach 1900-1902. W nową rezydencję wkomponowano budynki poprzednich właścicieli Oblęgorka: dwór Tarłów oraz willę Halików.

Eklektyczny pałacyk jest w większości murowany, z fragmentami drewnianych okładzin i wystroju. Charakteryzuje się skomplikowanym, nieregularnym rzutem. Bryłę urozmaicają m.in. ryzality, wykusz oraz okrągła wieża, z której roztacza się wspaniały widok na okolicę. Od południa zaprojektowano loggię, od południowego zachodu - tarasy. Elewację frontową budynku zdobi stiukowa dekoracja przedstawiająca m.in. herb Sienkiewicza, a wieńczy rzeźba husarza, stanowiąca nawiązanie do Trylogii. Wejście główne poprzedza portyk.

Obecnie na parterze pałacyku znajduje się odtworzone mieszkanie Sienkiewicza. W salonie, jadalni, gabinecie i sypialni zgromadzono oryginalne, pozyskane historyczne i zrekonstruowane meble oraz wyposażenie, zaaranżowane w stylu epoki.

Opisy zabytków – Pomników Historii wg https://zabytek.pl/

    Dalszy ciąg wycieczki w następnym poście – zapraszam…

 

* zdjęcia własne  CANON EOS 1300