Dwory i dworki w II Rzeczpospolitej

 Marcin K. Schirmer 

 SBM 2012

Marcin Konrad Schirmer

    „Dwory i dworki w II Rzeczpospolitej” opisał i przedstawił na archiwalnych fotografiach Marcin Konrad Schirmer będący prezesem Polskiego Towarzystwa Ziemiańskiego. Dziadek autora – Wacław – był właścicielem majątku Jeziorko w powiecie łomżyńskim do września 1939 roku, kiedy to sowieckie NKWD wypędziło go z własnej posiadłości, wywiozło na wschód i wszelki słuch po nim zaginął. Podobny los spotkał tysiące polskich właścicieli dworów i dworków, którzy pozbawieni zostali miejsca zamieszkania i środków do życia przez okupantów niemieckich i sowieckich w latach 1939 – 45 np. Eustachy Sapieha i jego Spusza.

Jeziorko - ziemianie.org.pl

Prezydent Zamościa

     Marcin K. Schirmer w niezwykle przemyślany i uporządkowany sposób przedstawia w omawianej pozycji całokształt zagadnień dotyczących funkcjonowania polskich dworów, ich właścicieli i mieszkańców, sposobu życia tychże oraz roli i znaczenia ziemiaństwa w kultywowaniu tradycji patriotycznych w zniewolonej i wolnej Polsce. Publikacja wydawnictwa SBM z 2012 roku dostarcza czytelnikowi ciekawych danych w rozdziale „Struktura wielkiej własności ziemskiej”. Posiadłością o największej powierzchni (190 tysięcy hektarów) była ordynacja zamojska z siedzibą w Zwierzyńcu należąca do XV ordynata hrabiego Maurycego Zamoyskiego. Nota bene, jego wnuk Marcin Zamoyski przez kilkanaście lat  piastował urząd prezydenta Zamościa. 

Petrykozy - ospskuly.com

Sierpc

 

Zarządzanie majątkiem ziemskim

     W trzech innych rozdziałach opisano „Sytuację ekonomiczną”, „Organizację pracy w majątku ziemskim” i „Gospodarowanie w majątkach”. „U progu niepodległości” Polski ziemianie skupiali się głównie na walce o „utrzymanie swej pozycji majątkowej”, ale najczęściej kończyła się ona częściową parcelacją i sprzedażą podzielonych rodzinnych ziem. Zarządzanie olbrzymim majątkiem ziemskim było zadaniem niezwykle trudnym i odpowiedzialnym, a zatem młodzi dziedzice zdobywali wyższe wykształcenie rolnicze i odbywali roczne praktyki pod okiem doświadczonych ziemian.

Dwór jako przedsiębiorstwo rolne

     Dwór pojmowany jako przedsiębiorstwo rolne zatrudniał wielu fachowców o ściśle określonych obowiązkach. Należeli do nich: administrator, rządca, ekonom (karbowy), pisarz (na podwórzu), praktykant oraz pracownicy fizyczni – fornal i parobek. Wszystkie prace we dworze i w polu regulowały pory roku i sama natura. Gospodarowanie w majątkach odbywało się w takich działach jak: uprawy roślinne, hodowla zwierząt (w tym rybołówstwo), uprawy leśne i produkcja przemysłowa np. młyny, cukrownie, gorzelnie, browary, mleczarnie, tartaki itp.

Tomaszowice

Bronowice

Dwór ostoją polskości

     Marcin K. Schirmer na kartach książki analizuje „Ziemian jako grupę społeczną”, ich „Wyznawane wartości”, opisuje „Życie rodzinne i towarzyskie” oraz wymienia zasady „Wychowania i edukacji”. Wielopokoleniowe rodziny ziemiańskie zamieszkujące rodowe siedziby były od wieków ostoją polskości bez względu na aktualną sytuację polityczną Rzeczypospolitej. Ziemianie stanowiący tylko 1 % ludności Polski nadawali ton ogółowi obywateli w „Działalności społecznej”, której  zawsze przyświecało umiłowanie Ojczyzny poprzez odpowiednie wychowanie młodego pokolenia, krzewienie wartości patriotycznych i pracę na rzecz potrzebujących pomocy i wsparcia.

Łopuszna

Koszuty - panoramio.com

Folwark i dworek

     W książce „Dwory i dworki…” znaleźć można informacje o „Założeniach dworsko – parkowych”, architekturze dworów i późniejszego stylu dworkowego (więcej na ten temat w książce „Dwór – polska tożsamość”). Zespół dworski oprócz budynku mieszkalnego dla dużej rodziny, rezydentów i gości zawierał część gospodarczą – folwark. W folwarku lokowano obory, stajnie, chlewy, kurniki, stodoły owczarnie, spichlerz, magazyny, kuźnię, nieco bliżej dworu budowano oficynę (rządcówkę) dla administratora a dalej od dworu tzw. czworaki dla fornali. Centralnym elementem parku dworskiego była aleja obsadzona wysokimi drzewami, kończąca się okrągłym gazonem na wprost głównego wejścia do dworu. Forma dworu miała źródło w funkcjach jakie dwór pełnił: domu mieszkalnego, siedziby firmy rodzinnej i reprezentacyjnej rezydencji. Układ i wystrój wnętrza były czytelne i praktyczne. Począwszy od sieni, salonu, jadalni, kredensu, sypialni, bawialni, pokoi dziecięcych, buduaru, biblioteki i kancelarii wyposażenie pomieszczeń było raczej skromne ale zawierało przedmioty o znacznej wartości (również sentymentalnej).  

Romanów

Skotniki - polskaniezwykla.pl

  

Dwór w świadomości narodowej

    „Motyw dworu w literaturze i sztuce” pozwolił utrwalić w świadomości narodowej wizerunek dworu, który „został wyidealizowany jako miejsce beztroskiego życia na wsi w symbiozie z naturą i ziemią, a jednocześnie jako opoka tradycji i patriotyzmu”. Zbiorowa pamięć kilku pokoleń Polaków ma pod powiekami obraz Soplicowa, który przekazał nam Adam Mickiewicz: 

Cichowo - polskaniezwykla.pl

„Śród takich pól przed laty, nad brzegiem ruczaju,
Na pagórku niewielkim, we brzozowym gaju,
Stał dwór szlachecki, z drzewa, lecz podmurowany; 
Świeciły się z daleka pobielane ściany”

Zagłada dworów polskich

     Ale nastał wrzesień 1939 roku a później wrzesień 1944 roku i „Świat ziemiański, który istniał kilkaset lat i przetrwał zabory, rewolucję i dwie wojny został starty z powierzchni ziemi jednym posunięciem”. Reforma rolna Anno Domini 1944 nakazała parcelację prawie 10 tys. majątków ziemskich o powierzchni powyżej 50 hektarów (na zachodzie 100 ha). Wspomnieć należy, że w 1939 roku było w Polsce około 19 tys. majątków o średniej powierzchni 400 ha!  

Sulejówek - gdziebylec.pl

Oblęgorek - michalcala.pl

Memento...

     Klimat książki Marcina K. Schirmera, jej kart i fotografii w kolorycie sepii, wprowadza czytelnika w nostalgiczny nastrój i doprowadza do przykrych wniosków. Tętniące życiem rodzinnym i towarzyskim polskie dwory i ich gościnni mieszkańcy kochający konie, polowania, tańce, sztukę, rozpamiętujący  koligacje rodzinne i prowadzący działalność charytatywną zniknęły na zawsze z naszego narodowego pejzażu. Nie ma żadnych szans na odbudowanie tego zjawiska kulturowego, bo nie ma już w Polsce elit – unicestwione zostały m.in. w Katyniu 1940 r., Warszawie 1944 r., Smoleńsku 2010 r…

* zdjęcia pozostałe pl.wikipedia.org