VI Festiwal Historyczny „Tajemnice Trzech Stuleci”

 

Modliszewko - sierpień 2025

Tam, gdzie wiatr otwiera drzwi wspomnień

    Miniony weekend w Modliszewku należał do miłośników historii – tej nieoczywistej, pełnej sekretów, zagadek i dramatów XX wieku. VI edycja Festiwalu Historycznego „Tajemnice Trzech Stuleci”, odbywająca się pod hasłem „W przestrzeni tajemnic i zbrodni… 1918–1948”, zgromadziła pasjonatów, badaczy i popularyzatorów historii Polski, którzy przez trzy dni dzielili się swoimi odkryciami. Na scenie pojawiło się kilkunastu prelegentów – od historyków sztuki i archeologów, przez właścicielkę kopalni złota i oficera policji, po pisarzy, muzealników i potomków bohaterów minionych czasów. W programie znalazły się opowieści o dworach i pałacach, o losach zapomnianych instrumentów, o zaginionych skarbach, a także o mrocznych kartach okupacji i wojennych zbrodniach. Obok nich były rozmowy filozoficzne, wspomnienia rodzinne i niezwykłe historie, wywołujące dreszcz emocji. To właśnie ta różnorodność sprawiła, że festiwal wyróżnia się na tle innych wydarzeń historycznych – będąc spotkaniem ludzi, którzy patrzą na przeszłość z różnych stron i potrafią o niej opowiadać w sposób barwny, dostępny i wciągający.

Piątek – otwarcie z klimatem i wystawą

    Inaugurację Festiwalu w podziemiach kościoła św. Jakuba Apostoła w Modliszewku stanowił wernisaż Radka Jaworskiego „Zapomniane”. Fotografie opuszczonych miejsc, wyciągnięte z mroku, ustawiły ton całej imprezy: historia to nie tylko książki i tablice pamiątkowe, ale także ruiny i cienie. Klimat miejsca i tematyka ekspozycji sprawiły, że od początku Festiwal uderzył w strunę refleksji i zadumy. Uroczyste otwarcie wystawy zaszczycili prominentni goście. 

Sobota – maraton tajemnic i emocji

Karol Soberski – Arystokracja na prowincji – sekrety, skarby i zagadki

  Gospodarz wydarzenia wprowadził audytorium w świat ziemiaństwa okolic Gniezna, świat niezwykłych postaci, ważnych dla regionu, a dzisiaj zapomnianych; świat ważnych wydarzeń, o których dzisiaj nikt nie pamięta; świat pięknych pałaców i dworów odwiedzanych przez najważniejsze osobowości lat 20. i 30.; świat dzieł sztuki, unikatowych zabytków, świat skarbów i tajemnic związanych z właścicielami ziemskimi i ich majątkami. Przekazał obraz właścicieli ziemskich, którzy ukrywali to, co mieli najcenniejsze (np. kolekcje dzieł sztuki czy kosztowności, ale i rodzinne archiwa), a co często do dziś pozostaje nieodnalezione.

    Karol Soberski (www.soberski.pl), pisarz, dziennikarz, dokumentalista, badacz lokalnej historii, prezes Fundacji Historycznej „Przywracamy Pamięć”, redaktor naczelny portalu Pojezierze24.pl. Pomysłodawca i główny organizator I Międzynarodowej Konferencja „Ziemiaństwo – polska tożsamość, dwór – polska tradycja” (jest to kontynuacja Festiwalu Historycznego „Tajemnice Trzech Stuleci” – jednego z największych w Polsce).  Prezes Instytutu Literackiego im. Marii i Franciszka Rubaszewskich. Autor przewodników turystycznych oraz książek o skarbach i tajemnicach, o ziemiaństwie i II wojnie światowej na pograniczu Wielkopolski, Kujaw i Pałuk. Od 2012 r. w ramach cyklu „Wędrówki z historią” oprowadza turystów po pałacach i dworach powiatu gnieźnieńskiego i żnińskiego oraz po najciekawszych historycznie miejscach (świątynie, miasteczka, wsie, itp.) w tym regionie. 

  

Paweł Becker – Odzyskane i zaginione. Monety, obrazy, srebra - losy skarbów Walerego Amrogowicza, Haliny Jeżewskiej i Ludwiki Iwanowskiej”

    Monety, obrazy, srebra – brzmi niczym katalog zaginionych marzeń. Paweł Becker pokazał, że historia to także wielka gra, w której detektywi spotykają się z muzealnikami. Opowieść trochę sensacyjna, trochę z innej epoki, a do tego z nutką patriotyzmu.

Karolina Zalewska – Gangsterzy, filantropi i para skrzypiec - niezwykłe losy instrumentów maestra Barcewicza"

    Historia skrzypiec Barcewicza, uwikłanych w świat mafii i filantropii, to gotowy scenariusz na film z muzyką poważną w tle. Absolwentka historii sztuki opowiedziała o instrumentach Antonio Stradivariego, mających własne imiona np. Mesjasz, Delphin, Herkules.

Michał Fogg – o Mieczysławie Foggu

    Prawnuk legendarnego śpiewaka, pokazał rodzinne oblicze wielkiego patrioty i artysty. Pełen ciepła wykład, zamiast suchych faktów, dostarczył rodzinnych wspomnień, które uczyniły legendę piosenki kimś bardzo bliskim, ale i nieznanym wcześniej bohaterem.

Małgorzata Poniatowska – Tajemnice powracających dni w ziemiańskim dworze, będącym mikroświatem polskich doświadczeń XX wieku

    Niepozorna historia ziemiańskiego dworu zamieniła się w metaforę polskich losów ubiegłego wieku. Prelekcja, która zaskoczyła wszystkich – pozornie, dzieje jednego dworu, a tak naprawdę lustro całego XX wieku. Historia dworu kryjącego tajemnice powracających dni. A do tego mocno emocjonalna – nawet wyciskała łzy. 

Marek Łuczak – Zaginięcie Skarbca Kamieńskiego. Działania Policji Zachodniopomorskiej w odzyskiwaniu strat wojennych

    Policyjny thriller w realu. Specjalista od odzyskiwania dzieł sztuki, zbudował napięcie, przypominając, że policja bywa archeologiem i detektywem jednocześnie. Zaginione zabytki, przestępcy i archeologia śledcza – to dlatego Marek  Łuczak zyskał przydomek „szczeciński Indiana Jones”.

Elżbieta Szumska – Urodzony w dzień swojej śmierci. Niesamowita historia mieszkańca Reichenstein

    Niesamowita opowieść ze Złotego Stoku o człowieku, którego życie zamknęło się w magicznej klamrze. Właścicielka Kopalni Złota przekazała osadzoną w faktach opowieść, o wytrwałości w poszukiwaniu prawdy. Historia rodem z dreszczowca.

Rozmowa Karola Soberskiego z prof. Krzysztofem Koehlerem – Wędrowiec jako forma istnienia człowieka: tożsamość a wędrówka

    Dyskusja o tożsamości i podróży, jako sensie istnienia – piękne przełamanie historycznych opowieści i moment na refleksję. Potrzebny oddech w festiwalowym maratonie. Zrobiło się filozoficznie. 

Jacek Podemski – Miała zagrodzić drogę na Berlin. „Brama berlińska” – historia niezwykłego miejsca

    Dziennikarz, znany z filmów o Czarnobylu i Fukushimie, zabrał nas w podróż do miejsca, które pachniało zbrodnią i tajemnicą. Historia zbrodni zamieniła się w opowieść o miejscach, które same w sobie są świadkami i niemal równorzędnymi bohaterami opowieści.

Sebastian Bartkowski – Pamięć żywa, czyli Zbrodnia Pomorska oczyma żyjących świadków

    Najcięższy punkt sobotniego programu – żywe wspomnienia i trauma, której nie da się zignorować. Historyk przedstawił relacje świadków z prawdziwymi dramatami i zwrócił uwagę na potrzebę zachowania pamięci o bolesnej historii. Cisza na sali była wymowniejsza niż brawa. 

Niedziela – ostatni akt

Marzena Jaworska – Fotografia wojenna i wojskowa w zbiorach Muzeum Niepodległości w Warszawie

    Pokaz dowodzący, że aparat fotograficzny bywa równie potężnym świadkiem historii, jak kronikarz czy archiwista. Prezentacja pokazała, jak to obraz staje się dokumentem i świadkiem historii. Dla miłośników archiwaliów – prawdziwa gratka.

Kazimierz Woźniak – Jak pamiętnik stał się przygodą życia

    Osobista opowieść o pamiętniku historycznym, który okazał się biletem do przygody życia. Ciepły własny przekaz – udowadniający, że czasem zwykły notes potrafi być ważniejszy niż wielkie księgi historyczne.

Krzysztof Kaszub – Tajny Obiekt Abwehry. Agent A-367 ps. „Condor”

    Tu wróciliśmy do mrocznych klimatów. Szpiedzy, Abwehra, pseudonimy, tajne kody – brzmiało jak powieść sensacyjna, ale niestety było faktem. Porządny „historyczny kryminał” z bazą szkoleniową szpiegów Abwehry.

Panel dyskusyjny – W przestrzeni tajemnic i zbrodni

    Kilku prelegentów, wiele perspektyw - idealne spięcie wątków. Świetny pomysł na podsumowanie – historia pokazana z różnych stron, zderzenie nauki, popularyzacji i literatury. Dyskusja, która pokazała, że historia nie ma jednej narracji.

Jolanta Maria Kaleta – Prawda historyczna kontra fikcja literacka w beletrystyce

    Pisarka pokazała, że powieść historyczna nie jest wrogiem prawdy, a często jej sprzymierzeńcem. Stwierdziła także, że zbeletryzowana historia może być prawdziwsza w emocjach niż niejeden dokument. Bo emocje czasem oddają historię lepiej niż suche daty.

Sebastian Mazurkiewicz – Ziemia wrzesińska pod znakiem hakenkruza. Wyniszczenie narodu polskiego przez niemieckiego okupanta w latach 1939-1945

    Mocny finał – brutalny obraz niemieckiej okupacji i wyniszczania polskiego narodu. Zakończenie, które zostaje w sercach na długo i przypomina, że historia to nie tylko ciekawostki, ale też dramaty.

Wędrówka przez cienie przeszłości

    To nie była zwykła konferencja – to była podróż przez historię opowiedzianą przez ludzi, którzy naprawdę nią żyją. Każda prelekcja miała swój ciężar i kolor – od lekkich anegdot o skarbach, instrumentach i duchach przeszłości, przez filozoficzne rozmowy o wędrówce, aż po bolesne świadectwa okupacji. Raz wywoływały uśmiech, chwilę później ściskały gardło, a czasami wprowadzały w taką ciszę, że nikt nie śmiał jej przerwać. Słuchając tych opowieści – o dworach, skarbach, zapomnianych cmentarzach czy dramatycznych losach pod okupacją – czułam, że każda z nich zostawia we mnie ślad. Była to wędrówka, w której każdy krok otwierał nowe drzwi: do pałaców i dworów, do archiwów pełnych sekretów, do wspomnień, które bolą do dziś. Festiwal nie tylko przypomniał przeszłość – on ją ożywił. Dał smak minionych epok, ciężar ludzkich losów i nadzieję, że opowieści mogą ocalić pamięć.
    Wydarzenie to wpisało się w niezwykły klimat – trochę jak podczas rodzinnego spotkania, gdzie każdy dzieli się tym, co dla niego najważniejsze. Tyle że zamiast najnowszych swojskich opowiastek słuchaliśmy historii, które ukształtowały naszą tożsamość. Wracałam stamtąd z przekonaniem, że historia naprawdę żyje – trzeba tylko umieć ją opowiadać. I właśnie to udało się organizatorom i prelegentom: pokazali, że przeszłość może być fascynująca, wzruszająca, a czasem bolesna – ale nigdy obojętna. Siedząc wśród słuchaczy, miałam wrażenie, że wspólnie wędrujemy przez dzieje, otwierając drzwi do światów, które odeszły, a jednak wciąż mają nam coś ważnego do powiedzenia. Dlatego wracałam z poczuciem wdzięczności – za emocje, za wiedzę i za tę wyjątkową atmosferę spotkania.
    Festiwalowy klimat budowała też atmosfera miejsca, które sprzyjało integracji. To tam rozmowy przeciągały się do późnej nocy, a pasja do historii łączyła ludzi tak, jakby znali się od lat. W kuluarach – przy kawie, wspólnym posiłku czy krótkiej przerwie – rodziły się inspirujące rozmowy, wymiany doświadczeń i nowe znajomości. Wieczorami festiwal przenosił się w bardziej kameralne przestrzenie – a wtedy zaczynały się nocne Polaków rozmowy…

* zdjęcia: własne oraz pojezierze24.pl i Ela Szumska :)