Od okolic Gniezna i Czerniejewa

 

 Wielkopolska

wrzesień 2024

 

 

 

    Kolejna odwiedzona przeze mnie część Wielkopolski to okolice Gniezna. Dwory w Kruchowie (pałac?), Jelitowie, Mielżynie, Żółczy, Żydowie i pałace w Czerniejewie, Niechanowie i Paruszewie zadziwiają swą, nie zawsze czytelną, architekturą.  

Dwory

Kruchowo

    Późnorenesansowy dwór z XVI stulecia (1582 r.?) w XVIII wieku rozbudowano nadając mu cechy barokowe. W roku 1921 dostawiono klasycystyczny portyk od frontu wsparty na czterech kolumnach jońskich zwieńczonych trójkątnym frontonem oraz arkadowy podcień z balkonem w elewacji tylnej. Belkowanie zawiera sentencję "NON DORMIT QUI CUSTODIAT" – (Nie śpi, kto stoi na straży), a fronton herb. Dach dwuspadowy łamany polski pokryto czerwoną dachówką. Wejście poprzedzone jest szerokimi i wysokimi schodami ujętymi murkami. Obecnie dwór pełni funkcje mieszkalne. 

Mielżyn

    Dwór zbudowany w pierwszych latach XIX wieku przez Jaraczewskich herbu Zaremba był później przebudowany, ale zachował cechy klasycystycznej budowli dworskiej. Jest obiektem murowanym, o niskiej bryle nakrytej naczółkowym dachem. Monumentalny portyk nieporównanie wyższy od elewacji sięga zwieńczeniem kalenicy dachu. Dwie pary kolumn portyku, flankują zamknięte półkoliście wejście i dźwigają trójkątny naczółek, w którego środkowym polu znajduje się dziś sztukatorska dekoracja przedstawiająca Oko Opatrzności. Pierwotnie zapewne był tam herb Zaremba. Obecnie w dworze znajduje się Dom Pomocy Społecznej. 

Jelitowo

    Około 1890 r. wystawiono dwór późnoklasycystyczny, podpiwniczony, składający się z dwóch zasadniczych brył umieszczonych do siebie prostopadle, z piętrową prostą wystawką umieszczoną w narożu pomiędzy bryłami. Wejście osłonięte filarowym portykiem z balkonem. Do wejścia prowadzą trójbiegowe schody. Całość nakryta jest dachami dwuspadowymi z facjatkami. Po 2. wojnie światowej dobra zabrał Skarb Państwa, a na terenie gospodarstwa utworzono PGR. Następnie we dworze znajdowała się restauracja, obecnie prywatny dom opieki.

Żółcz

     Na przełomie XIX i XX w wybudowano parterowy dwór nakryty dachem dwuspadowym z użytkowym poddaszem. W fasadzie centralnie umieszczony okazały czterokolumnowy portyk w wielkim porządku, podtrzymujący belkowanie i trójkątny fronton z oculusem. W portyku na wysokości piętra umieszczono balkon zabezpieczony kutą balustradą. Wejście poprzedzone szerokimi schodami. Prawdopodobnie pełni funkcje mieszkalne.

Żydowo

     Dwór z przełomu XVIII / XIX w., na wysokich piwnicach, składający się z trzech zasadniczych części: od zachodu parterowej nakrytej płaskim dachem, środkowej zróżnicowanej wysokościowo i wschodniej parterowej nakrytej łamanym dachem dwuspadowym z użytkowym poddaszem. Środkowa część dworu to dwupiętrowa bryła z wąskim piętrowym skrzydłem. Wejście główne poprzedzone jest schodami i osłonięte kolumnowym portykiem z balkonem. Należy do Gospodarstwa Rolno-Hodowlanego Żydowo.

Chabsko

     W budynku dawnej szkoły podstawowej od 2003 roku działa Muzeum Ziemi Mogileńskiej. W ramach wystaw stałych prezentowane są następujące ekspozycje: archeologiczna, historyczna, etnograficzna, historii sakralnej.

 

Pałace

Czerniejewo

O pałacu w Czerniejewie już pisałam – przytoczę najważniejsze informacje.
    Późnobarokowy pałac w Czerniejewie wzniesiono w latach 1771-75. Zgromadzono w pałacu kolekcję sztuki oraz liczącą 20 tysięcy tomów bibliotekę. Od frontu pałac zdobi portyk z czterema kolumnami podtrzymującymi fronton z herbami: Lipskich Grabie i Koźminskich Poraj. Budynek główny łączą ze skrzydłami dwie galerie. Obiekt z dwoma dziedzińcami. Zewnętrzny – przeddziedziniec - ma po bokach wozownie i stajnie, a poprzedza go imponująca brama wjazdowa. Wewnętrzny dziedziniec honorowy ograniczają dwie oficyny. Całość otacza rozległy park krajobrazowy z dwoma stawami oraz bażantarnią.
     Układ wnętrz jest dwutraktowy, z obszernym westybulem i tzw. salą terrena wspartą na ośmiu kolumnach. Dalej jest Pokój Hrabiego, Salon Zimowy, Pokój Myśliwski i Oranżeria. Na piętrze znajduje się Sala Balowa – koncertowa z parkietem taflowym, Sala Belkowa – konferencyjna i Salon Złoty. W pałacu mieści się hotel i restauracja. Możliwe jest zwiedzanie całego założenia Pałacowo-parkowego.

Niechanowo

     Pałac klasycystyczny z 1785 roku. Fasada poprzedzona jest czterokolumnowym portykiem, zwieńczonym trójkątnym naczółkiem dobudowanym w końcu XVIII w.. Elewację frontową kształtowały pierwotnie trzy płytkie ryzality. Środkowy później przesłonięto portykiem. Zachowane są dwa boczne, trójosiowe, zwieńczone niskimi attykowymi szczytami o falisto-uskokowej linii spływów, z eliptycznym otworem w partii centralnej. Przed pałacem znajduje się rozległy dziedziniec z dwiema XIX-wiecznymi oficynami. Na osi elewacji frontowej pałacu znajduje się reprezentacyjna brama wjazdowa. Obecnie w pałacu mieści się Ośrodek Szkolenia i Wychowania OHP.

Paruszewo

     Pałac został zbudowany na przełomie XIX i XX wieku, a w 1910 roku został przebudowany. Dwukondygnacyjny obiekt został wykonany z cegły na planie litery "T". Od frontu znajduje się portyk z czterema kolumnami jońskimi zwieńczony trójkątnym frontonem zawierającym herby właścicieli. Obecnie własność prywatna – ogrodzenie i zamknięta brama nie pozwalają nawet spojrzeć na zabytek. Co najwyżej obejrzeć tablicę… 

    Dostępność zabytków polskiej architektury, takich jak dwory i pałace, pozostawia jeszcze wiele do życzenia. Zabytkowe budowle, stanowią ważną część naszego wspólnego dziedzictwa kulturowego. Są one świadectwem historii i tradycji, które łączą nas z przeszłością i wzbogacają naszą tożsamość narodową. Dostęp do oglądania tych zabytków umożliwi lepsze zrozumienie i docenienie wartości, jakie niesie ze sobą architektura historyczna. Dobrze byłoby, aby obywatelski projekt „Otwarte zabytki” (zarzucony, niedostępny?) zapewnił nie tylko wgląd w wiedzę o zabytkach, ale i realną możliwość wstępu do nich.

* zdjęcia własne  CANON PowerShot SX620 HS