Cuda architektury Polski

 

Wydawnictwo DRAGON - 2018

Kurs historii i teorii architektury

     Mam przed sobą wersję exclusive albumu, jaki pojawił się w serii Imagine Wydawnictwa Dragon pod tytułem „Cuda architektury Polski. Najpiękniejsze miejsca i zabytki”. Autorzy przedstawili w nim podstawowe style architektoniczne istniejące w europejskim kręgu kulturowym ze szczególnym uwzględnieniem dzieł polskich. Na publikację tę składa się niebanalna szata graficzna, interesująca kompozycja i wartościowy tekst, w pełni potwierdzające popularnonaukowy charakter książki. Jej lekturę rozpoczęłam od Słownika pojęć, aby gruntownie przestudiować treść przewodnika po stylach i epokach architektonicznych. I co w nim znalazłam?
     Logiczna struktura rozdziałów obejmuje warunki rozwoju stylu, jego cechy charakterystyczne, chronologię wydarzeń, dzieła architektoniczne oraz przegląd… zakonów. Ponadto przedstawiono wybitnych architektów polskich i europejskich, znane postaci z dawnych czasów oraz wyjaśniono pojęcia powiązane z głównym tematem. Dzieje polskiej architektury rozpoczęto od prezentacji stylu romańskiego, przez gotyk, renesans, barok, rokoko, klasycyzm, historyzm, eklektyzm, secesję, aż do czasów współczesnych. Chronologiczne ujęcie treści pozwoliło także na ukazanie klejnotów polskiego budownictwa na innych płaszczyznach, np. prezentując główne typy architektury: sakralną, rezydencjonalną, obronną, miejską, industrialną, itp. Autorzy tej poglądowej publikacji starali się w przestrzeni ograniczonej objętością albumu przekazać czytelnikom krótki kurs historii i teorii architektury (przede wszystkim Polski). Zwrócili uwagę na umowność podziału na epoki i style w sztuce, uwarunkowane określoną lokalizacją i zdeterminowane czasami funkcjonowania.

Architektura sakralna

      Większość zachowanych do dziś obiektów historycznych stanowią budowle sakralne. Podrozdziały o zgromadzeniach zakonnych wniosły do treści stricte architektonicznych wiele informacji na temat historii tych wspólnot, znamienitych przedstawicieli oraz wkładu budowli religijnych w architekturę. Interesujące są refleksje w kwestii samowystarczalnego założenia monastycznego, a także przykłady klasztorów wznoszonych na przestrzeni dziejów zgodnie z kanonami aktualnej sztuki budowlanej. Oddzielnie ujmowano w książce przykłady architektury sakralnej często występujące na terenach Rzeczypospolitej – cerkwie i synagogi – bezsensownie niszczone na zakrętach historii Polski.
     Autorzy opracowania uatrakcyjnili poważne treści przekazywane za pośrednictwem historycznego albumu dzieląc się z odbiorcami wieloma intrygującymi wiadomościami. Opowiedzieli legendę o koziołkach z poznańskiej wieży ratuszowej, pokazali arkadowe przejście (54 metry) do gdaniska (ówczesne WC) w zamku w Kwidzynie, skomentowali segregację płci w formie babińców w cerkwiach i synagogach, ukazali moment przekształcenie amfiladowego układu pomieszczeń w korytarzowy, wyjaśnili pejoratywne konotacje terminu eklektyzm, itd.

Lwów czy Wilno?

     Szczególnie cenny w rzeczonej książce jest wybór budowli najbardziej charakterystycznych dla danej epoki. Autorzy skwapliwie kierowali uwagę czytelników na istotne elementy obiektów, co z pewnością ułatwi im rozróżnianie stylów architektonicznych w praktyce turystycznych wędrówek po kraju. Służyć temu będą w najwyższym stopniu przepiękne fotografie obiektów pochodzące ze zbiorów niezależnych fotografów. Pozytywnemu odbiorowi graficznego opracowania publikacji nie może zaszkodzić nielogiczna powtarzalność tych samych zdjęć (wnętrze Kościoła św. św. Piotra i Pawła w Krakowie pojawia się pięciokrotnie – okładka, strona tytułowa, wyklejki, str. 63, natomiast sama fasada tego Kościoła dwukrotnie – str. 60 i str. 63). W miejsce powielonych fotografii można było przecież wstawić wizerunki innych unikalnych budynków. Trochę trudno zaakceptować pracę korektorów, którzy przeoczyli ewidentny błąd w podpisie fotografii przedstawiającej budowlę bliską wszystkim Polakom – gmach Opery Lwowskiej na str. 87 czy zdjęcie Pałacu Staszica w Warszawie na str. 73. No, cóż – nikt nie jest doskonały… Ale żeby aż tak?

Historyzm i secesja

     Moja uwaga pozostaje przy stylach historyzujących, jak neostyle, eklektyzm czy styl narodowy, czerpiących garściami z osiągnięć poprzednich epok. Szczególnie bliskie mojej wrażliwości są proporcje i harmonia właściwe klasycyzmowi z jego polską odmianą – stylem stanisławowskim, powstałym pod wpływem króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Niezależnie od historyzmów, podziwiam nurt odżegnujący się od wszystkiego, co działo się w architekturze wcześniej, a odwołujący się jedynie do wzorów czystego piękna – secesji. Urzeka mnie bogata ornamentyka secesji i niekonwencjonalna forma obiektów.

     Końcowa odsłona „Cudów architektury Polski” dotyczy budownictwa współczesnego w postaci modernizmu i postmodernizmu. Obydwa style koncentrują się na nowoczesnej urbanistyce, a dominującymi przesłankami, na których opierają się twórcy są forma, funkcja i konstrukcja. Kształtowanie obszarów zabudowy w publicznej przestrzeni miejskiej definiuje założenia nietradycyjnej, nowatorskiej konwencji przyjaznej człowiekowi. Skomplikowane oprogramowanie komputerowe z trójwymiarową wizualizacją, stosowane przez dzisiejszych architektów, nierzadko prowadzi do deprecjacji architektury jako dziedziny sztuki, gdzie próżno szukać arcydzieł spełniających uniwersalne kanony piękna. Dobrze się zatem stało, że otrzymaliśmy od Wydawnictwa Dragon poglądowe studium sztuki budowlanej z „Cudami architektury Polski” i „Najpiękniejszymi miejscami i zabytkami”.

* zdjęcia własne z książki