Dwory polskie w akwareli Macieja Rydla

 

Maciej Rydel

Wydawnictwo UG 2022

 

 Smutno mi Boże...

      Smutno mi Boże po lekturze katalogu wystawy zatytułowanej „Dwory polskie w akwareli Macieja Rydla. Na ratunek ginącego dziedzictwa narodowego”. Wystawę zorganizowano w Bibliotece Głównej Uniwersytetu Gdańskiego, a uniwersyteckie wydawnictwo opublikowało jej katalog. W odautorskim Wstępie przeczytać można o genezie ekspozycji i jej elementów, a nawet o przyczynach, dla których doktor nauk ekonomicznych stał się pasjonatem, dokumentalistą i malarzem polskich dworów. Maciej Rydel doceniając ich wyjątkowe znaczenie w podtrzymywaniu naszej tożsamości narodowej, kultywowaniu tradycji i kultury szlacheckiej oraz prowadzeniu gospodarki rolnej dla całego społeczeństwa, na wszelkie sposoby stara się zachować w pamięci Polaków fenomen polskiego dworu szlacheckiego. Autor wystawy i katalogu dokumentuje ich historię, fotografuje i maluje, pisze książki i artykuły, a także działa we władzach Polskiego Towarzystwa Ziemiańskiego i Stowarzyszenia Historyków Sztuki.
     Maciej Rydel jest akwarelistą, który uczył się sztuki posługiwania się pędzlem i farbą wodną kopiując obrazy mistrzów. Z kilkuset obrazów twórca wybrał wizerunki dworów z obszaru całej Rzeczypospolitej, także tych nieistniejących, o wyjątkowo polskiej architekturze osadzonych w „pięknych okolicznościach przyrody” czy związanych z wybitnymi Polakami. W opracowaniu znalazły się krótkie biogramy artystów malujących siedziby ziemiaństwa, arystokracji i rycerstwa, takich jak np. Napoleon Orda, Zygmunt Vogel, Alexander Duncker, Zygmunt Gloger, Bronisława Rychter-Janowska, Mieczysław Jałowiecki, Tadeusz Osiński, Zbigniew Szczepanek. Autor wspomniał też o innych artystach utrwalających wizerunki szlacheckich siedlisk. 

  Zagłada polskiego ziemiaństwa

    Główna część publikacji zawiera reprodukcje akwarel Macieja Rydla wraz z opisem przedstawionych dworów. Oprócz uwag o architekturze budowli, jej właścicielach i gościach autor przekazał garść ciekawostek z dziejów obiektów. Na zakończenie zaprezentował informacje o losach ostatnich gospodarzy siedzib przed 1939 rokiem oraz o powojennych losach budowli. W tych fragmentach pojawiają się frazy: wypędzeni z domostwa, zamordowani przez hitlerowców lub sowietów, wywiezieni na Sybir oraz określenia: zdewastowany, ograbiony, spalony, rozebrany, opuszczony, nie istnieje…
     Zagładzie polskiego ziemiaństwa dokonanej przez niemieckich i sowieckich barbarzyńców uległy elity polskiego społeczeństwa, ich rodowe siedziby wraz z otoczeniem i kulturalnym dorobkiem wielu pokoleń oraz infrastruktura rolnicza i gospodarcza. Powojenna komunistyczna rzeczywistość dopełniła dzieła zniszczenia dworów, symboli i ostoi polskości, traktowanych jako kolebki wrogów ludu. Z tego powodu lokowano w nich magazyny, biura i mieszkania pracowników Państwowych Gospodarstw Rolnych, w niektórych urzędy, internaty, biblioteki, szkoły. O większości z tych kultowych budowli napisano w katalogu: „Dziś po dworze nie ma śladu” …

Od Lubiąża do Świdnicy

Dolny Śląsk - 2023

 

 

 

 

    Dolny Śląsk to kraina związana ze słowiańskim plemieniem Ślężan. Wędrowaliśmy po jej częściach: Nizinie Śląskiej i Przedgórzu Sudeckim. Dolnośląskie wakacje dostarczyły mnóstwa wrażeń dzięki wizytom w 24 zabytkowych obiektach: 11 zamkach, 10 pałacach i 3 budowlach sakralnych. Do połowy zabytków udało nam się wejść, a resztę obejrzeliśmy tylko z zewnątrz. Po trzech pałacach oprowadzili nas przewodnicy (nawet jeden właściciel pałacu).
    Odwiedzone pałace to:
Pałac Brunów, Pałac Jedlina¬, Pałac Krzyżowa, Pałac Gorzanów, Pałac Marianny Orańskiej, Pałac Makowice Pałac Jugowice, Pałac Szczytna, Pałac Kopice, Pałac Tułowice
   Budowle sakralne:
Klasztor Lubiąż, Kościół Pokoju Świdnica, Bazylika Katedralna Nysa
    Od 1945 roku pałace ulegały totalnej dewastacji, aktom wandalizmu, masowej grabieży za sprawą sowieckich barbarzyńców, ale także pozbawionych skrupułów szabrowników. Część z nich zaczyna drugie życie za sprawą prywatnych inwestorów, którzy starają się przywrócić im dawny wygląd…

Pałac Brunów

    Wybudowany w 1750 roku w stylu barokowym, przebudowany z elementami neobarokowymi i rozbudowany wg cech klasycystycznych z oranżerią i ośmioboczną wieżą. W 1933 roku budowlę przejęto na szkołę Hitlerjugend, by następnie gospodarowali w niej naziści. Do 1945 była własnością rodu Cottenetów. Obok rezydencji w parku, znajdują się oficyna, stajnia i powozownia. Dziś w pałacu mieści się romantyczny hotel z restauracją, kortami, salą balową, salą bankietową, kompleksem SPA i przytulnymi pokojami… 

 

 

 

Pałac Marianny Orańskiej

    Powstawał w latach 1838-1872 dzięki niezwykłej kobiecie - Mariannie Orańskiej – królewnie niderlandzkiej. Neogotycki pałac posiada cztery wieże, mury obronne, cztery baszty, krużganki, powozownię i stajnię. Otoczony jest kompleksem parkowo-leśnym z Mauzoleum i ruinami budynków parkowych.
    Podczas okupacji rezydencja mieściła magazyny dzieł sztuki, następnie została zdewastowana, rozgrabiona i podpalona. Część marmurów z obiektu użyto przy budowie Pałacu Kultury i Nauki w Warszawie…
Obecnie, remontowany obiekt przywracany jest do stanu świetności z czasów Marianny Orańskiej i już udostępniony turystom. 

 

 

   

W ziemiańskim dworze

Maja Łozińska

Wydawnictwo Naukowe PWN - 2010

Ze Wstępu Jana Łozińskiego:
    «„W ziemiańskim dworze” to opowieść o życiu codziennym, obyczajach, świętach i zabawach w przedwojennej Polsce. Podporządkowanie konstrukcji książki cyklowi zmieniających się pór roku podkreśla naturalny i nierozerwalny związek z przyrodą wiejskiego życia we dworze, toczącego się wokół prac rolniczych i w rytmie dorocznych świąt.
    Książka opowiada o zajęciach ziemiaństwa: dbałości o dom, sprzęty, ziemi i zwierzęta, o przygotowywaniu posiłków i zapasów na zimę, ale także o obyczajach świątecznych, o rozrywkach, balach i wizytach gości, zjazdach familijnych, polowaniach, uprawianych sportach.
    Część wykorzystanych w pracy wspomnień i materiałów dotyczy życia w majątkach należących do najzamożniejszej grupy ziemian – arystokracji, którą od przeciętnych obywateli ziemskich odróżniały stan majątkowy, styl życia, międzynarodowe koligacje i koneksje. Jednak często różnice między zamożnym dworem a skromnym pałacem nie były tak oczywiste, a jednych i drugich potomków polskiego rycerstwa i szlachty, pamiętających obowiązującą w dawnej Rzeczypospolitej zasadę, że „szlachcic na zagrodzie równy wojewodzie”, łączył wspólny los „przedsiębiorców rolnych”, związanych sercem i pracą z ziemią, zwierzętami i swoimi wiejskimi siedzibami. 

 

Od Czocha do Mosznej

  

Dolny Śląsk - czerwiec 2023

 

 

 

 

    Dolny Śląsk to kraina związana ze słowiańskim plemieniem Ślężan. Wędrowaliśmy po jej częściach: Nizinie Śląskiej i Przedgórzu Sudeckim. Dolnośląskie wakacje dostarczyły mnóstwa wrażeń dzięki wizytom w 24 zabytkowych obiektach: 11 zamkach, 10 pałacach i 3 budowlach sakralnych. Prawie wszystkie zamki (poza Roztoką) udało się dokładnie zwiedzić, a po większości oprowadzali nas przewodnicy.
    Odwiedzone przez nas zamki to:
Zamek Czocha, Zamek Moszna, Zamek Brzeg, Zamek Kliczków, Zamek Grodziec, Zamek Grodno, Zamek Bolków, Zamek Leśna Skała w Szczytnej, Zamek Otmuchów, Zamek Niemodlin, Zamek Roztoka.
    Od 1945 roku zamki ulegały totalnej dewastacji, aktom wandalizmu, masowej grabieży za sprawą sowieckich barbarzyńców, ale także pozbawionych skrupułów szabrowników.

Aktualnie w połowie zabytkowych obiektów prowadzone są usługi hotelowe. W większości odbywają się imprezy historyczne, biznesowe eventy, edukacyjne pokazy, koncerty muzyczne, okolicznościowe uroczystości, plenery malarskie, prywatne wesela, itp.

Zamek Czocha -

    Budowano w latach 1241–1247, a przebudowywano od 1912 r. do 1920 r. wg ryciny z roku 1703. Ostatnim przedwojennym właścicielem zamku był Niemiec E. Gütschow. W czasie okupacji mieściła się tam szkoła szyfrantów Abwehry. Po wojnie budowlę zamieszkiwali greccy uchodźcy, a nawet urządzono Wojskowy Dom Wczasowy. W zabytkowym obiekcie nakręcono ponad 40 filmów i seriali m.in.: "Tajemnica twierdzy szyfrów".
    Zamkowa biblioteka liczyła dawniej 30.000 woluminów. W Sali Rycerskiej zwraca uwagę dębowa boazeria z dekorowanymi drewnianymi portalami zwieńczonymi rodowymi herbami. W sypialni znajduje się baldachimowe łoże z mechaniczną zapadnią. W podziemiach, za stanowiskiem szyfranta, kryje się wejście do skarbca z imponującymi drzwiami. Zamek Czocha słynie ze znacznej ilości ukrytych skrytek, tajnych przejść i sekretnych zakamarków (także w bibliotece).

 

Wiejskie dwory i pałace otwarte dla turystów

Maciej Rydel

Porta Mare - 2023

Polskie Towarzystwo Ziemiańskie

    „Wiejskie dwory i pałace otwarte dla turystów” polecane przez Polskie Towarzystwo Ziemiańskie dr Maciej Rydel zaprezentował w formie przewodnika. Autor jest ekspertem i dokumentalistą w dziedzinie polskich dworów – ich historii i współczesności. Posiada unikalny zbiór ikonografii tych dworów. Jest twórcą książek, artykułów, odczytów oraz wystaw fotograficznych i malarskich. Pełni funkcje m.in. wiceprezesa Zarządu Głównego PTZ i Oddziału Gdańskiego PTZ. Za zasługi dla dziedzictwa narodowego odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski.

Dekret Stalina

    We Wstępie do książki przedstawiono istotę Polskiego Towarzystwa Ziemiańskiego – organizacji zrzeszającej byłych właścicieli ziemskich i ich potomków wraz z rodzinami. Jednym z celów statutowych PTZ jest walka o odzyskanie przez spadkobierców ziemian ich ojcowizny, m.in. poprzez uchylenie tzw. dekretu Stalina z 1944 roku (dekret PKWN o przeprowadzeniu reformy rolnej) oraz uchwalenie ustawy reprywatyzacyjnej. Osiem lat temu, gdy pisałam post: www.czytampopolsku.pl/2015/02/stop-realizacji-stalinowskich-dekretow.html wydawało się kwestią najbliższych lat anulowanie owego dekretu, a tymczasem on nadal obowiązuje (sic!). Istnieje pilna potrzeba wprowadzenia uczciwej ustawy o denacjonalizacji majątków ziemskich, aby spadkobiercy i ich potomkowie nie musieli odkupować swoich włości. Spośród sześćdziesięciu wybranych przez Macieja Rydla posiadłości tylko kilkanaście pozostaje w rękach prawowitych dziedziców i ich potomków (część z nich przekazała budowle na cele społeczne, np. muzea).

 

Od Ożarowa do Lewkowa

Łódzkie/Wielkopolskie - 2023

    Ziemia Wieluńska, Sieradzka i Kaliska, tak jak i cała nasza Ojczyzna, w maju prezentuje się szczególnie pięknie. Głównymi celami mojej wycieczki były trzy muzea: w Ożarowie, w Maciejowie i w Lewkowie.

Ożarów k/Wielunia

     W Muzeum Wnętrz Dworskich w Ożarowie wysłuchałam wykładu dr Macieja Rydla* - "Dwory polskie w akwareli Macieja Rydla. Na ratunek ginącego dziedzictwa narodowego". Ekspert w dziedzinie dworów polskich uświetnił mój wolumin katalogu wystawy motywującą dedykacją:

Dla Pani Małgorzaty Poniatowskiej - z podziękowaniem za wspaniałą pracę na blogu "czytam po polsku" i z pozdrowieniami od autora - Maciej Rydel, Ożarów, 9 maja 2023 r.

     Późnobarokowy modrzewiowy dwór alkierzowy zbudowany w 1757 roku dla Władysława Bartochowskiego herbu Rola, przykryto dachem polskim z facjatką. W stylowym wnętrzu mieszczą się: salon, buduar i alkowy, salonik myśliwski, gabinet, jadalnia, pokoik dziewczęcy, kredensownia. Za dworem w parku pysznią się malownicze stawy i pomnikowy starodrzew. Budynek oficyny przyjął w swoje progi wystawę "Dwory polskie w akwareli Macieja Rydla… ", w której wernisażu uczestniczyłam.

 

 Maciejów

     Prywatne Muzeum Wnętrz w Maciejowie znajduje się w klasycystycznym pałacu zaprojektowanym po roku 1790 przez C. G. Langhansa (twórca Bramy Brandenburskiej w Berlinie). W jedenastoosiowej fasadzie budowli umieszczono dwukolumnowy portyk w wielkim porządku z trójkątnym przyczółkiem. Wewnątrz pałacu zachowały się cenne polichromie z XVIII w. W mojej pamięci pozostanie sala balowa i jadalnia, korytarzyk do schodów kuchennych, rozety na parkietach oraz wyjątkowa kolekcja szachów z różnych stron świata. 

 

 

Lewków

    Klasycystyczny pałac Lipskich herbu Grabie w Lewkowie (z 1791 roku) mieści obecnie „Muzeum w Lewkowie – Zespół pałacowo-parkowy”. Czterokolumnowy wgłębny portyk w wielkim porządku, w którego tympanonie widnieje maksyma ,,Sobie, Swoim Przyjaciołom, Potomności”. W trakcie ogrodowym znajduje się reprezentacyjna sala rotundowa, a z elewacji wystaje półkolisty ryzalit. Całość elewacji ozdabiają przebogate dekoracje sztukatorskie, malarskie i rzeźbiarskie. We wnętrzach pałacu zachowały się iluzjonistyczne malowidła ścienne braci Smuglewiczów. Ekspozycja muzealna zawiera meble z epoki, zbiory malarstwa i rzeźby, artefakty archeologiczne oraz pamiątki po dawnych właścicielach. Księgozbiór lewkowskiej biblioteki liczył ponad 10 tys. woluminów…

 Pawłowice

    W 1864 roku w Pawłowicach zbudowano dla Wilhelma von Pannwitz eklektyczny pałac z elementami neorenesansowymi i barokowymi. Bryłę budynku ozdabia ośmioboczna narożna wieża oraz dwa ryzality zwieńczone trójkątnymi frontonami. W pobliżu pałacu znajdują się zabudowania folwarczne. W budowli pomieszkiwali powstańcy śląscy i niemieccy osadnicy, a po wojnie urządzono tam przedszkole i szkołę. Obecnie pomieszczenia pałacowe zaaranżowano na przytulny hotel. Można nawet zamówić u pawia budzenie na godzinę szóstą rano… 

 

Lututów

     Pałac Kurnatowskich w Lututowie mieści dziś Zespół Szkół Centrum Kształcenia Rolniczego. Powstał w 1934 roku, gdy nadano mu cechy stylu klasycystycznego z czterokolumnowym portykiem w elewacji frontowej i czterospadowym dachem z powiekowymi lukarnami, ale z barokowymi alkierzami w narożach.

Złoczew, Sokolniki

     W Złoczewie w pałacu Ruszkowskich z początku XVII w. (przebudowanym w XVIII i XIX wieku) ulokowano gminne urzędy. W fasadzie budowli znajduje się czterokolumnowy portyk i dwupiętrowy ryzalit zwieńczony niewielkim trójkątnym szczytem nad facjatką.  

    Barokowy pałac w Sokolnikach zbudowano w 1775 r. w stylu saksońskiego rokoka dla Łukasza Bnińskiego. Jest to budynek z wysuniętym piętrowym ryzalitem z tympanonem w fasadzie, natomiast w elewacji ogrodowej znajduje się półkolisty piętrowy ryzalit z tarasem. Pałac przykryto mansardowym dachem z lukarnami. 

 

Kozłowice, Pszczonki

    W Kozłowicach w 1901 roku powstał skromny eklektyczny pałac, który urozmaicają ryzality zwieńczone neorenesansowymi szczytami oraz kwadratowa trzykondygnacyjna narożna wieża. W elewacji ogrodowej znajduje się przeszklona weranda. 

    Wielostylowy pałac w Pszczonkach zbudowano w 1925 r. dla Lipinskich. Posiada on elementy neobarokowe i neoklasycystyczne z centralnym trzyosiowym pozornym ryzalitem poprzedzonym gankiem podtrzymującym balkon.

Walichnowy, Świątkowice, Naramice

    W Walichnowach znajduje się klasycystyczny pałac przebudowany w 1843 r. przez Nieszkowskich. W fasadzie posiada czterokolumnowy portyk w wielkim porządku. Zachowała się interesująca brama pałacowa. 

     Do barokowego XVIII-wiecznego drewnianego dworu w Świątkowicach nie ma w ogóle dostępu – strzeże go imponujące kilometrowe ogrodzenie. Klasycystyczny pałac Czapskich w Galewicach z drugiej połowy XIX w., jako teren budowy, również niedostępny dla oczu i obiektywów…

    Przy drodze w Naramicach urokliwy drewniany kościółek pw. Wszystkich Świętych pochodzi z XVI wieku. 

 

     * Dr Maciej Rydel – dokumentalista polskich dworów i historii ziemiaństwa, Wiceprezes zarządu Oddziału Gdańskiego Polskiego Towarzystwa Ziemiańskiego. Właściciel zbioru ikonografii polskich dworów oraz autor wielu książek historycznych dotyczących dziejów polskich dworów. W 2014 roku za działalność społeczną na rzecz ratowania dziedzictwa narodowego został odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski. Fotografie oraz akwarele jego autorstwa znajdują się w zbiorach kolekcjonerów w Polsce i za granicą. (https://wydawnictwo.ug.edu.pl/).
    Dr Maciej Rydel opowiedział o swojej przygodzie z dworami polskimi malowanymi akwarelą – o mistrzach, którzy go inspirowali, o malarzach, na których się wzorował, o profesorach, którzy go motywowali do pracy. Artysta zaprezentował część swych obrazów przedstawiających wiejskie posiadłości oraz zreferował sytuację zabytkowych siedzib w okresie powojennym i czasach współczesnych. Dr Maciej Rydel zaapelował o ratowanie polskich dworów, m.in. celem zachowania naszej tożsamości narodowej, której dwory są wyznacznikiem.

    „W tak pięknych okolicznościach przyrody” Ziemi Kaliskiej, Sieradzkiej, Wieluńskiej królowały łany złotego rzepaku…

* zdjęcia własne CANON EOS 1300D oraz CANON PowerShot SX620 HS