Pałace Podlasia

 

Katarzyna i Jerzy Samusikowie 

 

Fundacja Sąsiedzi – 2019

 

"Rzeczpospolita odchodząca w przeszłość"

Teresa Zaniewska napisała na wstępie, że

    „Pałace i dwory to Rzeczpospolita odchodząca w przeszłość. Gdy patrzymy na fotografie wykonane ręką i okiem Katarzyny i Jerzego Samusików, to czujemy ślady jej obecności w każdym obrazie, geście, zapachu, szumie drzew, poruszeniu gałązek. I wydaje się nam, że powietrze zachowało jeszcze jej kształt, ale nie pozostało już nic z bogactwa i urody zachodzącego słońca. Nadszedł zmierzch. I chociaż życia domowego już nie ma, to Święty Wiąz na Podlasiu, podobnie jak na Żmudzi Dewajtis, szumi swą pieśń o sile trwania. Przetrwać to jednak nie tylko przeżyć, ale i odnieść zwycięstwo.”
    Podlasie jako historyczna kraina Polski, w publikacji Katarzyny i Jerzego Samusików, sięga od północy po Supraśl, Białystok i Choroszcz, a na południu po Radzyń Podlaski, Horodyszcze i Czemierniki. Położenie ponad pięćdziesięciu miejscowości, w których ocalały „Pałace Podlasia”, przedstawiono na mapkach znajdujących się na wyklejkach książki. Alfabetycznie ułożone rozdziały zawierają charakterystyki rezydencji, a w nich opowiadają o historii i architekturze obiektów, prezentują jego wnętrza z licznymi pomieszczeniami, przybliżają cechy założenia pałacowo-parkowego wraz z najbliższym otoczeniem i zabudowaniami folwarcznymi. Interesujące teksty uzupełniono licznymi fotografiami wykonanymi przez autorów tego albumowego wydawnictwa. 

Konfiskaty, wojenne pożogi, dewastacje

    Dużo miejsca poświęcono kolejnym właścicielom pałaców, członkom arystokratycznych rodów – Czartoryskich, Radziwiłłów, Branickich, Lubomirskich, Sapiehów, Krasińskich, a nawet loży masońskiej. Bywali w ich majątkach znamienici goście, m.in. Zygmunt III Waza, Stanisław August Poniatowski, Ignacy Krasicki, Jan Ursyn Niemcewicz, Maria Dąbrowska, Zofia Nałkowska itd.
    Większość właścicieli rezydencji z uwagi na swą patriotyczną działalność traciła swe dobra za przyczyną popowstaniowych konfiskat. Skutkowało to częstymi zmianami przypadkowych posiadaczy budowli, nieprzywiązanych do rodowych siedzib. Część z pałaców, wielokrotnie niszczona i odbudowywana po kolejnych wojennych pożogach, nigdy nie odzyskała dawnego wielkopańskiego blasku. Po II wojnie światowej odebrane prawowitym właścicielom, użytkowane przez PGR-y (na biura i mieszkania robotników), szkoły, ośrodki zdrowia albo porzucone i opustoszałe ulegały powolnej dewastacji, a niejednokrotnie unicestwieniu. Tylko bardzo nieliczne zabytkowe obiekty ocalały wbrew wszelkim historycznym przeciwnościom i obecnie mieszczą muzea, centra konferencyjne, hotele, uczelnie lub pozostają w prywatnych rękach. Są i takie budowle, które w dalszym ciągu pozostają bezpańskie i chylą się ku upadkowi.

Klątwa, Koziołek Matołek, Armia Krajowa

    Autorzy publikacji przedstawili wiele ciekawostek związanych z tytułowymi pałacami Podlasia. Pałac w Choroszczy budowano na polecenie Jana Klemensa Branickiego dwa razy, a przy okazji przesunięto koryto pobliskiej rzeki Horodnianki. Mikołaj Sapieha, pan na Kodniu, zachwycony obrazem Madonny Gregoriańskiej wykradł go z rzymskiej świątyni, za co papież Urban VIII nałożył na arystokratę klątwę. Przebudowę pałacu w Korczewie prowadził Marian Walentynowicz – współautor przygód Koziołka Matołka. Proboszcz Ciechanowca Ossolińskich Jan Krzysztof Kluk, przyrodoznawca-pasjonat, prosił swych parafian: „Kochani, módlcie się, za siebie i za mnie, bo ja mam tak mało czasu”. Podczas ostatniej wojny w rezydencjach działały placówki Armii Krajowej, czasem nawet sąsiadując z okupacyjnymi władzami lub oddziałami Wermachtu (Ceranów, Hruszniew, Cieleśnica).

"Dwory pogranicza"

    Katarzyna i Jerzy Samusikowie prowadzą stronę internetową proponującą wyprawę szlakiem ziemiańskich siedzib Podlasia, Suwalszczyzny, Wileńszczyzny, Żmudzi, Ziemi Brzeskiej, Nowogródzkiej i Grodzieńskiej. Wędrując po dawnych Kresach Wschodnich Rzeczypospolitej wyszukują zachowane pałace, uwieczniają je na fotografiach i gromadzą materiały dotyczące ich historii. Cała tę dokumentację udostępniają pod adresem internetowym http://dworypogranicza.pl/, za co należą im się słowa uznania.

 

* zdjęcia ze strony http://dworypogranicza.pl/