Jak czytać architekturę (PL)

 

Andrzej Basista i Andrzej Nowakowski

Universitas - 2012

 

 

 

 

     Autorzy: Andrzej Józef Basista i Andrzej Stanisław Nowakowski to architekci, historycy architektury, wykładowcy akademiccy i członkowie SARP O. Kraków. 

Sposób czytania architektury

    Książka "Jak czytać architekturę" wyróżnia się nietypowym podejściem do analizy architektury. Zamiast klasycznego omówienia stylów, epok i wielkich twórców, autorzy skupiają się na sposobie odbioru budynków przez widza. Proponują analizę architektury poprzez doświadczenie przestrzeni, zaczynając od pierwszego wrażenia budowli widzianej z daleka, poprzez jej relację z otoczeniem, a kończąc na wnętrzach i szczegółach konstrukcyjnych. Publikacja omawia zarówno znane budowle, jak i mniej oczywiste obiekty, często zwracając uwagę na detale, które mogą umknąć w tradycyjnych podręcznikach. Podejście to sprawia, że książka nie jest jedynie akademickim wykładem, ale praktycznym przewodnikiem po tym, jak świadomie patrzeć na budowlę, tak, aby dostrzegać nie tylko jej formę, ale także funkcję, znaczenie oraz kontekst historyczny i społeczny. Autorzy podkreślają, że architektura jest żywą sztuką, której odbiór zależy od wielu czynników, takich jak perspektywa, światło, materiały czy funkcjonalność.

 

 

Etapy kontaktu z budynkiem

    Autorzy dzielą sposób poznawania architektury na cztery kluczowe etapy, które odzwierciedlają naturalny sposób percepcji przestrzeni przez człowieka.
Pierwszym z nich jest odbiór budynku z oddali. To moment, w którym dostrzegamy jego skalę, proporcje i kontekst przestrzenny. Wrażenie, jakie budowla wywiera w krajobrazie, może być kluczowe dla jej interpretacji – niektóre budynki dominują nad otoczeniem, inne wtapiają się w przestrzeń, harmonizując z nią.
Drugim etapem jest relacja budowli z otoczeniem. Autorzy wskazują, że architektura nie istnieje w oderwaniu od miejsca, w którym się znajduje. Miasta, place, parki czy nawet ulice kształtują sposób, w jaki postrzegamy dany budynek. W książce znajdziemy liczne przykłady budowli, które zmieniają swoje znaczenie w zależności od kontekstu.
Następnie analizowany jest budynek z zewnątrz – jego fasada, detale i materiały. W publikacji podkreślono, jak wielkie znaczenie dla odbioru budynku ma świadome użycie formy i faktury. W różnych epokach architekci posługiwali się różnymi środkami wyrazu, a materiały były nie tylko elementami konstrukcyjnymi, ale także narzędziem budowania atmosfery i znaczenia budynku.
Ostatni etap to wnętrze, które w wielu przypadkach całkowicie zmienia sposób odbioru architektury. Autorzy zwracają uwagę, że nawet najbardziej surowa bryła może skrywać wewnątrz niezwykle bogatą i emocjonalnie oddziałującą przestrzeń. Gra światła, podział pomieszczeń i ich wysokość – wszystko to wpływa na doświadczenie użytkownika i sposób, w jaki porusza się on po budynku.

 

Architektura jako znak i symbol

    W książce podkreślono, że architektura nie jest tylko funkcjonalnym budownictwem – pełni także funkcję symboliczną i ideologiczną. Budynki mogą być nośnikami wartości kulturowych, historycznych czy politycznych. Przykładem mogą być gmachy parlamentów, świątynie czy zamki, które wznoszono nie tylko po to, aby spełniały swoją funkcję użytkową, ale także po to, by manifestowały władzę, prestiż lub przekonania danej społeczności. Niezwykle istotna jest relacja budynku z otoczeniem, a zatem analiza architektury nie może odbywać się w oderwaniu od jej kontekstu. Książka podkreśla znaczenie urbanistyki i krajobrazu w projektowaniu budowli, a także zależności między użytecznością a formą, pokazując, jak różne epoki podchodziły do tego zagadnienia.
    W architekturze odnajdujemy także liczne odniesienia do tradycji i mitologii. Wiele stylów czerpie z wcześniejszych epok – klasycyzm odwołuje się do antycznej Grecji i Rzymu, neogotyk do średniowiecza, a modernizm do idei funkcjonalności i prostoty. Każda epoka pozostawia po sobie budowle, które odzwierciedlają dominujące w danym czasie idee i wartości.
    Istotnym zagadnieniem poruszonym w książce jest wpływ materiałów i technik budowlanych na kształt architektury. Autorzy omawiają ewolucję budownictwa – od surowego kamienia, przez cegłę, drewno, aż po szkło i beton. Każdy z tych materiałów nadaje budynkom charakterystyczny wygląd i ma swoje ograniczenia techniczne, które twórcy musieli uwzględniać w projektach. Równie istotne jest światło, które tworzy atmosferę wnętrza i podkreśla detale budowli. W średniowiecznych katedrach gotyckich witraże wpuszczały do wnętrza kolorowe światło, nadając mu niemal mistyczny charakter, podczas gdy modernistyczne budowle często operują dużymi przeszkleniami, które mają na celu otwarcie wnętrza na otaczającą przestrzeń.

Rozszerzenie perspektywy odbioru

    Książka ma wiele zalet – przede wszystkim oryginalne podejście do tematu, które sprawia, że może być interesująca dla różnych miłośników tej dziedziny. Pisana przystępnym językiem, mimo że porusza specjalistyczne tematy, jest zrozumiała dla osób niezwiązanych zawodowo z architekturą. Praca pełna jest wartościowych zdjęć, rysunków i schematów, które ułatwiają zrozumienie omawianych zagadnień. Wizualne przedstawienie koncepcji sprawia, że treść jest bardziej przystępna. Cennym dodatkiem to tekstu jest Słownik terminów i Przewodnik po stylach oraz Indeks osób i Indeks obiektów architektury. We wstępie nazwanym Informacje o książce autorzy dokładnie wyjaśniają koncepcję organizacji tekstu poszczególnych fragmentów rozdziałów.
    Publikacja nie jest klasycznym podręcznikiem akademickim, ale przewodnikiem po percepcji architektury, który uczy świadomego patrzenia na budynki z uwzględnieniem ich formy, materiałów i otoczenia, który pozwala lepiej rozumieć, dlaczego pewne budowle wywołują w nas określone emocje i jakie czynniki wpływają na ich odbiór. Książka pozwala spojrzeć na architekturę z perspektywy odbiorcy, a nie tylko projektanta. Jednak dla niektórych czytelników brak chronologicznego porządku i historycznej systematyki może być wadą. W opracowaniu niewiele miejsca poświęcono polskiemu budownictwu, co może być minusem dla tych, którzy chcieliby lepiej poznać rodzime zabytki.
    Dla miłośników architektury i osób chcących rozwijać swoją wrażliwość przestrzenną z pewnością będzie to inspirująca lektura.

 

 

* zdjęcia własne z książki