poniedziałek, 24 lipca 2017

Ossendowski. Podróż przez życie

Ferdynand Ossendowski podczas ekspedycji w GwineiWitold Michałowski


Zysk i s-ka 2015














Godzien jest pałac Paca,
Godzien Pac pałaca”                                                                                   Adam Mickiewicz – „Pan Tadeusz”


Homo Viator                                                                 


     Witold Michałowski – pisarz, publicysta, dziennikarz, podróżnik, inżynier zafascynowany postacią innego pisarza, publicysty, dziennikarza, podróżnika i naukowca poświęcił mu kilka publikacji. Książka zatytułowana „Ossendowski. Podróż przez życie” stała się owocem wyprawy jej autora śladami swego poprzednika, jak również skrupulatnego opracowywania kwerend najróżniejszych archiwaliów. Książka ta nie jest typową biografią wybitnej postaci, ale z pewnością jest godną uwagi opowieścią o człowieku w pełni zasługującym na miano Homo Viator. Witold Michałowski nie tylko pilnie odrobił lekcje z życiorysu Ferdynanda Antoniego Ossendowskiego, ale także zdobył niezwykle szeroki zasób wiadomości na temat uwarunkowań historycznych, w jakich przyszło działać podróżnikowi. Autor po mistrzowsku przedstawił konteksty społeczno-polityczne krajów, które odwiedzał jego bohater. Nierzadko tracił umiar w ilości przekazywanej czytelnikom wiedzy i można było odnieść wrażenie informacyjnego chaosu. Nic bardziej mylnego. Pasjonat Ossendowskiego starał się przekonać odbiorców o wielowymiarowości zainteresowań, doskonałej orientacji w świecie i wszechstronności jego przygotowania do pełnienia różnorodnych funkcji. Skupił się na globtroterskiej i pisarskiej działalności tajemniczego badacza, nie zapominając o jego aktywności społecznej, politycznej i owianej szczególną tajemnicą – wywiadowczej

Od Romanowów do Lenina

     Szeroki horyzonty umysłowe tytułowego bohatera pozwoliły mu przygotować projekt odtworzenia rodu Romanowów, dynastii carów, z których ostatniego, Mikołaja II, bolszewicy rozstrzelali w 1918 roku (wraz z żoną i pięciorgiem dzieci). Plan rekonstrukcji familii zawierał „propozycję restauracji domu Romanowów na bazie «demokratycznej platformy»” ujętą w kilkanaście zagadnień o bardzo rozległej problematyce. Równie zajmująca jest odpowiedź Ossendowskiego na „ankietę dotyczącą wizji Europy za lat pięćdziesiąt”. Zawiera ona koncepcję wykształcenia się „cywilizacji ilościowej”, która poprzedzi stadium „cywilizacji jakościowej”. Warto zajrzeć do tego dokumentu…
Niezwykle interesujące fragmenty książki dotyczyły tzw. Dokumentów Sissona związanych z agenturalnym rodowodem Lenina, którego Ossendowski zdemaskował na kartach wydawnictwa pod tytułem „Lenin” z 1930 roku. Tym samym pisarz stał się „osobistym wrogiem Lenina”, w którego śmierć nie do końca uwierzyli funkcjonariusze NKWD przeprowadzając ekshumację niedawno pogrzebanych zwłok podróżnika. Ossendowski zmarł 3 stycznia 1945 roku, tuż przed wkroczeniem Armii Czerwonej.


Zwierzęta, ludzie, bogowie

     Witold Michałowski uległ gorączce poszukiwaczy skarbów Krwawego BaronaRomana von Ungern-Sternberga, którego doradcą został Ossendowski podczas swej najbardziej spektakularnej wyprawy-ucieczki z ogarniętej wojną domową Rosji. Azjatycka odyseja Ferdynanda Ossendowskiego opisana w jego najgłośniejszej powieści pt. „Przez kraj ludzi, zwierząt i bogów. Konno przez Azję Centralną” wymagała od jej bohatera wyjątkowych zdolności i umiejętności. Przetrwanie Polaka w matni czerwonych i białych Rosjan, Mongołów, Chińczyków, walczących wszyscy ze wszystkimi, graniczyło z cudem, który udało się z powodzeniem opisać autorowi książki. W wielu miejscach uchylił rąbka tajemnicy obcowania podróżnika z egzotycznymi lamami i syberyjskimi szamanami, m.in. opowiedział historię przepowiedni śmierci podróżnika, która spełniła się prawie w stu procentach.

Ambasador dialogu kultur

     „Podróż przez życie” Ferdynand Ossendowski odbywał w kolejnych latach po krajach Afryki i Dalekiego Wschodu, co również znalazło odbicie w publikacji Witolda Michałowskiego. Autor, obok nietuzinkowych relacji z życia podróżnika, zaprezentował niektóre jego spostrzeżenia i poglądy na zastaną rzeczywistość. Podróżnik z troską stwierdzał, iż polska inteligencja w carskiej Rosji „wynaradawiała się najszybciej” oraz „rusyfikowała się niestety dość szybko”. Ossendowski wnikliwie analizował stosunki społeczno-polityczne w odwiedzanych rejonach świata i wyciągał daleko idące wnioski na temat bliższej i dalszej ich przyszłości. Dostrzegał wiele zagrożeń płynących od zbuntowanych ludów Afryki, zbolszewizowanych krajów arabskich czy islamu, który kryje „nieznane siły mięśni i ducha milionów czarnych ludzi” (był rok 1925!).

Życie i ruch

     Ferdynand Ossendowski według Witolda Michałowskiego był tytanem pracy, na co przedstawił liczne dowody. Wielce ciekawa jest lektura notatnika podróżnika z wpisem „Do zrobienia” prezentującym „Imponujące zamierzenia, w większości później zrealizowane”. Ferdynand Ossendowski był bardzo płodnym pisarzem, aktywnym podróżnikiem, wielostronnym społecznikiem i badaczem kilku dziedzin nauki. Jednak z czasem jego popularność i powodzenie odeszły w przeszłość, co spowodowało kłopoty finansowe, a następnie frustracje niespełnionego do końca człowieka. Autor przytoczył znamienne słowa Ferdynanda Ossendowskiego „Życie i ruch powinny trwać do ostatniej chwili motoru”. Zmęczony życiem i ludźmi do końca brał udział w pracy konspiracyjnej wstępując w 1943 roku w szeregi podziemnego Stronnictwa Narodowego. 

Cytaty i przypisy

     Książka „Ossendowski. Podróż przez życie”, pięknie wydana przez oficynę Zysk i s-ka zaopatrzona została w wiele archiwalnych fotografii samego bohatera, jak i związanych z nim dokumentów czy miejsc, w których przebywał. Żałuję, że autor nie dołączył do swego tekstu bibliografii. Byłaby ona niezwykle interesującym dodatkiem. Raziła mnie również przesadna długość cytowanych przez autora fragmentów innych publikacji. Zdarzały się nawet ośmiostronicowe przytoczenia. Może lepiej byłoby dołączyć do tekstu książki przypisy? Z przyjemnością natomiast przeczytałam wzmianki o bliskim mi miasteczku Nieszawa, skąd pochodziła Zofia Iwanowska, żona Ferdynanda Ossendowskiego, i gdzie on sam kilka lat mieszkał. Do dziś, na tym, co pozostało z willi „Ossendówka”, wisi tablica pamiątkowa ku jego czci.
Biblioteka Ferdynanda Ossendowskiego w Warszawie
Biblioteka Ferdynanda Ossendowskiego w Warszawie
Gabinet Ferdynanda Ossendowskiego w Warszawie
Gabinet Ferdynanda Ossendowskiego w Warszawie














Urodził się za późno

     We wspaniałym podsumowaniu „Podróży przez życie” Ferdynanda Ossendowskiego znalazłam niezwykle trafną charakterystykę tej ponadprzeciętnej postaci polskiej kultury i nauki przełomu wieków. Michałowski, pionier budowy terminali na gaz skroplony (podjął temat w 1976 roku), potrafił docenić światły umysł i dalekosiężne projekty swego mistrza. Jednocześnie dostrzegał trudności, jakie pojawiały się na skutek tego, iż Ossendowski wyprzedzał swoją epokę i nie zawsze chciał się podporządkować utartym schematom życia społecznego. Witold Michałowski sformułował słuszną, moim zdaniem, konkluzję: „Literatura była dlań ucieczką, poszukiwaniem rekompensaty za niespełnione nadzieje pracy naukowej w odrodzonej Polsce, działalności politycznej, za brak potomstwa, za niezbyt udane małżeństwa”. Dzięki temu możemy dziś czytać dziesiątki książek podróżniczych, popularnonaukowych, naukowych, powieści czy wreszcie książek dla młodszego pokolenia, które wyszły spod pióra polskiego obieżyświata.

Czerwona propaganda

     Kończąc moje uwagi o tej wartościowej pozycji chcę zaznaczyć, że zaniepokoiło mnie cytowane przez Witolda Michałowskiego zdanie pochodzące z opracowania tajnej broszury zatytułowanej Organizacja Bolszewickiej Propagandy Czerwonej Pentagramy:
„Propaganda ma być skierowana na zdyskredytowanie patriotyzmu, nacjonalizmu, religii i kultu przez zdemoralizowaną lub przekupioną prasę, która zatem zdemoralizuje armię i partie (klasy społeczne) i obali rządy.
Kto dziś stosuje się do zaleceń czerwonej propagandy wyśmiewając zaściankowe umiłowanie Ojczyzny, Honoru i Boga na rzecz euroentuzjastycznych, konformistycznych, antyklerykalnych haseł?

I kto za tym stoi?...



* zdjęcia https://audiovis.nac.gov.pl/

1 komentarz:

  1. Chwała Michałowskiemu, że nie pozwolił zapomnieć o tej niezwykle ciekawej i barwnej postaci. Mnie zabrakło trochę większego pochylenia się nad młodością Ossendowskiego, co postanowiłam nieco nadrobić. A tu rezultat - http://ewa-rembikowska.szkolanawigatorow.pl/czowiek-do-wynajecia

    OdpowiedzUsuń