Od Czerniejewa do Lubostronia

 

Wielkopolska 

wrzesień - 2023

     Ziemia Kaliska, Pałuki, Kujawy to kolejny kierunek mojej wędrówki po historii Rzeczypospolitej. Celem głównym wycieczki był udział w Konferencji w Pałacu w Czerniejewie na temat: „Ziemiaństwo – polska tożsamość, dwór – polska tradycja”. W pozostałych czterech miejscowościach zwiedziłam muzea w zamku, pałacu, dworach, a w dwu ostatnich tylko obejrzałam zabytkowe obiekty.

      W Gosławicach znajduje się kilka zabytków:

    Zamek, wzniesiony w latach 1418–1426, składa się z dwóch równolegle ustawionych piętrowych budynków. Obecnie znajduje się tu siedziba Muzeum Okręgowego z wystawami: „Konin poprzez wieki”, „Biżuteria i styl”, „Pradzieje Ziemi Konińskiej”, „Judaika”.
Dworek, wybudowany w pierwszej połowie XIX wieku w Ruszkowie, zrekonstruowany w Gosławicach, mieści ekspozycję „Dwór polski”.
Na wystawie w Spichlerzu umieszczono szczątki plejstoceńskich zwierząt i rysunki naskalne.
Skansenowi etnograficznemu z wiatrakami, chałupami, stodołą i kuźnią towarzyszy skansen z urządzeniami górniczymi.
W budynkach podworskich pracują muzealnicy i administracja Muzeum, a całość muzealnych obiektów otacza niezwykle zadbany park.
Gotycki Kościół św. Andrzeja Apostoła, z pierwszej połowy XV w. jest budowlą centralną - do ośmiobocznej nawy przylegają cztery pomieszczenia – prezbiterium, dwie kaplice i kruchta. 

 

 

Konferencja „Ziemiaństwo – polska tożsamość...

 

Czerniejewo - wrzesień 2023

    I Międzynarodowa Konferencja „Ziemiaństwo – polska tożsamość, dwór – polska tradycja”, odbyła się w pałacu w Czerniejewie w dniach 23, 24 września 2023 roku. Podsumowanie i program Konferencji podaję za portalem https://pojezierze24.pl.

Wielki sukces konferencji „Ziemiaństwo – polska tożsamość, dwór – polska tradycja” w Czerniejewie!

    Dzisiaj zakończyła się dwudniowa I Międzynarodowa Konferencja „Ziemiaństwo – polska tożsamość, dwór – polska tradycja”, która odbywała się w pałacu w Czerniejewie. Na Konferencję, która była naturalną kontynuacją trzech edycji Festiwalu Historycznego „Tajemnice Trzech Stuleci”, złożyło się ponad 17 prelekcji, panel dyskusyjny, projekcja filmu historycznego, sześć wystaw oraz Kiermasz Książki Historycznej i Kiermasz Rękodzieła. Jedną z największych atrakcji Konferencji była wystawa mieczów samurajskich (m.in. pochodzących z XV/XVI wieku) z kolekcji śp. gen. bryg. Sławomira Petelickiego, twórcy jednostki specjalnej GROM!
    W piątek, 22 września do pałacu w Czerniejewie zaczęli przyjeżdżać prelegenci i goście z całej Polski i Europy. Wszystko za sprawą I Międzynarodowej Konferencji „Ziemiaństwo – polska tożsamość, dwór – polska tradycja”, która odbyła się w pałacu w sobotę i niedzielę. Konferencja była naturalną kontynuacją trzech edycji Festiwalu Historycznego „Tajemnice Trzech Stuleci” Organizatorem Konferencji był Karol Soberski i jego Fundacja Historyczna „Przywracamy Pamięć”.
- Celem Konferencji było przywrócenie pamięci o dziejach ziemiaństwa, historii pałaców, dworów i innych zabytków tworzących dawne majątki ziemskie, które są współcześnie zapomniane i wymazane z kart historii. Poprzez Konferencję chcieliśmy przypomnieć miejsca, ludzi i wydarzenia związane z majątkami ziemskimi rozsianymi po całej Polsce, a także zwrócić uwagę na pałace, dwory i zabytki z tych majątków, które współcześnie są odnawiane, restaurowane i przywracane do życia. Poprzez Konferencję promowane było też regionalne dziedzictwo kulturowe – mówi Karol Soberski, pomysłodawca i główny organizator Konferencji, prezes Fundacja Historycznej „Przywracamy Pamięć”.     W bogatym programie Festiwalu znalazło się 17 prelekcji, które wygłosili znani w Polsce muzealnicy, odkrywcy, dziennikarze, regionaliści, archeolodzy czy pisarze. W tym gronie znaleźli się: Karol Soberski, Joanna Gliwa, Magdalena Woch, Marzena Jaworska, dr Andrzej Prinke, Paulina Maciejewska, Piotr Maszkowski, Radosław Herman, Antoni Łęszczak, Mirosław Garniec i Małgorzata Jackiewicz-Garniec, Jacek Jurczakowski, Paweł Becker, Dariusz Garba, Dorota Markowska-Bochenek, Jan Nowicki, Krzysztof Krzyżanowski i Sebastian Mazurkiewicz.
    W sobotę odbył się także panel dyskusyjny pt. „Utracone decorum, czyli niemiecka grabież dóbr kultury z majątków ziemskich”, który poprowadził Krzysztof Krzyżanowski. Udział wzięli: Magdalena Woch, dr Andrzej Prinke, Antoni Łęszczak, Dariusz Garba, Piotr Maszkowski, Paweł Becker i Karol Soberski.     Natomiast nocną atrakcją Konferencji w sobotę była projekcja filmu pt. „Śladami Pana Samochodzika po Pojezierzu Myśliborskim” na podstawie powieści Zbigniewa Nienackiego „Księga strachu” i spotkanie z producentem filmu Robertem Lewandowskim.

Prelegenci, goście specjalni i organizatorzy I Międzynarodowej Konferencji „Ziemiaństwo – polska tożsamość, dwór – polska tradycja” przed pałacem w Czerniejewie - fot. Maciej Ranke https://pojezierze24.pl/

 

Niezwykłe kobiety w Zakopanem

 Magdalena Jastrzębska

 Wydawnictwo LTW - 2022

 

 

 

Pisarka losu kobiet polskich

     Subiektywny wybór „Niezwykłych kobiet w Zakopanem”, którego dokonała Magdalena Jastrzębska, z pewnością zadowoli czytelniczki pisarki losu kobiet polskich. Zakopiańskie pionierki przybywały pod Tatry na przełomie XIX i XX wieku wiedzione turystyczną ciekawością, chorobami najbliższych lub artystycznym instynktem. Wśród nich znalazły się żony wybitnych mężów (Maria Witkiewiczowa), działaczki społeczne (Helena z Lubomirskich Gawrońska), artystki (Natalia Janotha) i arystokratki (Maria Zamoyska), a nawet Pierwsza Dama Drugiej Rzeczypospolitej Helena Paderewska. Autorka przedstawiła swoje bohaterki skupiając się na ich zaletach i osiągnięciach, ale także na ich pochodzeniu. Były to, wszakże, panienki z dobrych domów, których dziadów i ojców, za udział w powstaniach narodowych, zsyłano na Sybir, a ich majątki konfiskowano.
    Jak zauważyła pisarka „Zakopane, które… było miejscem gromadzenia się elit, przyjęło na siebie rolę podtatrzańskiego salonu”. Znakomita biografka starała się odpowiedzieć na pytanie: dlaczego te wysoko urodzone panie zdecydowały się podróżować kilka dni wozem konnym, aby przyjechać do maleńkiej górskiej wioski, zamieszkać w góralskich chałupach, bez żadnych udogodnień cywilizacyjnych, do których były przyzwyczajone.

 

Salony, szkoły, panowie

     Krótsze lub dłuższe pobyty pod Tatrami tytułowych kobiet wiązały się z wynajmowaniem, a następnie budowaniem domów i pensjonatów. Przybyłe ziemianki i arystokratki często prowadziły salony literacko-artystyczne, w których bywali przedstawiciele elit, artyści, politycy oraz znamienici górale (Sabała). Większość tych nietuzinkowych pań przyczyniała się do promocji góralszczyzny (Maria Konopnicka), niektóre miały udział w tworzeniu stylu zakopiańskiego (Maria z Sobotkiewiczów Dembowska), inne zadbały o edukację ludności góralskiej oraz przysłużyły się do pozyskania dla Polski dóbr zakopiańskich w 1889 roku.
    Wiele miejsca w książce poświęcono Szkole Domowej Pracy Kobiet w Kuźnicach założonej przez Jadwigę z Działyńskich Zamoyską, dostrzegając jej rolę w wychowaniu i kształceniu dziewcząt. Wspomniano także o Krajowej Szkole Koronkarskiej w Zakopanem utworzonej z inicjatywy Heleny Modrzejewskiej i Róży z Potockich Krasińskiej oraz o Szkole Snycerskiej, w której ta ostatnia zamawiała oryginalne meble w stylu ludowym.
    Obok niezwykłych kobiet w Zakopanem pojawili się wyjątkowi mężczyźni: Stanisław Witkiewicz, Ignacy Jan Paderewski, Bronisław Dembowski, Władysław Zamoyski, Witkacy, Edward Raczyński oraz król Tatr – Tytus Chałubiński. Nazwisko doktora Chałubińskiego widnieje w większości rozdziałów. Odkrywca i propagator Zakopanego bywał w większości domów, leczył różne choroby gości, a dla niektórych z nich był przyjacielem.

Barokowe rezydencje w Wielkopolsce

 

Ewa Kręglewska-Foksowicz

 

Wydawnictwo Poznańskie – 1982

Na surowym korzeniu

    Historyk sztuki – Ewa Kręglewska-Foksowicz – od początku pracy w Pracowni Konserwacji Zabytków w Poznaniu, zajmowała się obiektami wielkopolskiego baroku. Owocem wieloletnich badań tej problematyki jest publikacja zatytułowana „Barokowe rezydencje w Wielkopolsce”. Interesujące, że tekst oddany do druku jeszcze w 1979 roku opublikowano podczas stanu wojennego (dokładnie – w 1982 roku). Niewielka objętościowo książka zawiera znaczną ilość rzeczowych informacji, podanych w wielce lapidarnej formie i jednocześnie niezwykle klarownej. W tomie o wznoszeniu barokowych siedzib kilkakrotnie pojawiło się pojęcie stawiani pałacu „na surowym korzeniu”, tj. w miejscu dotąd niezagospodarowanym, bez wcześniejszych budowli (np. Pałac w Trzebiniach). Natomiast nie pojawiły się polskie tłumaczenia łacińskich fraz i cytatów, a szkoda…
    Pierwsza część książki bardzo wnikliwie omawia „Kształtowanie się siedziby barokowej w Polsce w latach 1640 – 1780”. Autorka położyła główny akcent na projekty architektoniczne rezydencji, na sukcesywnie dokonywane zmiany w planach, na przebudowy obiektów oraz na postaci ich twórców. Pojawiły się więc nazwiska słynnych architektów baroku: Tylman z Gameren, P. Ferrari, P. A. Fontana, K. Bonadura, J. S. Bellotti, G. Catenazzi, I. Graff, J. A. Stier. 

 

Myśli różne o sposobie zakładania ogrodów

 

Izabela Czartoryska

drukiem Wilhelma Bogumiła Korna 1805

  reprint Wydawnictwo Graf_ika 2011

 O naturze... natury

    „Myśli różne o sposobie zakładania ogrodów”, autorstwa Izabeli Czartoryskiej, ukazały się drukiem w 1805 roku. Księżna Czartoryska zasłynęła jako twórczyni pałacu i parku w Puławach oraz pierwszego w Polsce muzeum (Świątynia Sybilli i Dom Gotycki). Po powrocie w 1796 roku do zniszczonych przez carską Rosję Puław odbudowała i pałac, i park, a nabyte doświadczenia zainspirowały ją do spisania „Myśli różnych…”. Swoisty traktat z pogranicza architektury krajobrazu, historii sztuki z rozważaniami na temat natury… natury, która „poważna zadziwia, okropna trwoży, wdzięczna i miła przywiązuje”. Cel książki, jak oświadczyła autorka „jest skutkiem przywiązania do mojego kraju, chęci pomnożenia w nim gustu do ogrodów takich, które by nie przeszkadzając gospodarstwu, były rozrywką i zabawą”. Ogrodów tworzonych na wzór angielskich. 

Z oka nie spuszczaj natury

    W technicznej części publikacji Izabela Czartoryska omówiła kolejno wszystkie elementy ogrodu, takie jak drzewa, krzewy, kwiaty, alejki, ogrodzenia, żywopłoty, budowle ogrodowe, źródła wody, widoki. W poradnikowych rozdziałach zawarła bardzo fachowe wskazówki dotyczące wszelkich prac ogrodowych opatrując je racjonalnymi lub idealistycznymi wyjaśnieniami, np. pomniki (pamiątki) „trzeba uwdzięczać milczeniem, tajemnicą, ciekawością i chęcią znalezienia ich albo zadziwieniem”. Przedstawiła podstawowe zasady, którymi należy się kierować planując i tworząc tereny zielone wokół rezydencji, takie jak stopniowanie roślinności, zasłanianie brzydszych miejsc a eksponowanie pięknych, ukrywanie ogrodzeń, prowadzenie ścieżek, odsłanianie widoków. Jednocześnie skomentowała błędy, jakich powinno się unikać przy organizacji ogrodu, np. „kaleczenie nożycami” drzew. W umieszczonym na końcu katalogu drzew, krzewów i kwiatów znalazły się m.in. informacje o wymaganiach roślin.
    Druga warstwa książki arystokratki zawiera refleksje o ogólniejszej tematyce: o miłości do Ojczyzny, o upływającym czasie, który „dla wszystkich jednak równym toczy się kołem”, o piękności przyrody, którą „przekłada malarz lub poeta, a do której zbliżać się należy, ile możności, w naśladowaniu”. W opracowaniu istotne miejsce zajmuje przyjaźń – do niej autorka porównała kwiaty, a do przyjaciela sam ogród. Wielokrotnie powtarzane uwagi, aby nie sprzeciwiać się naturze a naśladować ją, doskonale oddaje przytoczone motto autorstwa angielskiego poety Aleksandra Pope 

„Cokolwiek zamyślasz sadzić lub budować… nigdy z oka nie spuszczaj natury. Obchodź się z tą boginią, jak ze skromną dziewicą: ani ją strój zbytecznie, ani nadto obnażaj”. 

Od Ostromecka do Chełmna

Kujawsko-pomorskie 

 lipiec 2023

 

 

     Ziemia Chełmińska stanowiąca część Pomorza Nadwiślańskiego, tzw. Pomerelli, weszła w skład monarchii pierwszych Piastów w XI. Podczas jej eksploracji odwiedziłam pałace w Ostromecku, Zamek Bierzgłowski, pałace w Polednie, Rulewie, Wybczu, Bajerzu, Obrowie, Jastrzębiu, Nawrze, Łysomicach, Kończewicach oraz miasto Chełmno.

Chełmno

    W 1232 roku Chełmno otrzymało przywilej lokacyjny. Prawie 800 lat dziejów miasta poskutkowało istnieniem wielu zabytków. Niektóre z nich obejrzałam i obfotografowałam, jak np. renesansowy Ratusz, budynek Poczty Polskiej z XVII w., kościół farny, kościół św. Piotra i Pawła, Wieżę Ciśnień, Pomnik Ułana, mury obronne, kamieniczki itd.
    Chełmińska Fara z przełomu XIII/XIV, największy spośród siedmiu kościołów Chełmna, posiada wieżę widokową, na którą prowadzi około dwustu niebywale stromych schodków. Wewnątrz świątyni znajduje się trzynaście ołtarzy m.in. z relikwiami św. Walentego (zmarły ok. 270 r.) i z cudownym obrazem Matki Bożej Bolesnej z 1649 r. Z amboną w kształcie otwartej muszli sąsiaduje zwisająca ze sklepienia głowa jelenia, obracająca się zgodnie ze zmianami pogody.

     Podominikański Kościół Apostołów z końca XIII w. przez 115 lat funkcjonował jako świątynia ewangelicka, a od 1945 r. znów jako katolicka. Fasadę budowli wieńczy bogato dekorowany szczyt schodkowy.  Rokokowe stalle i ambona z personifikacjami kontynentów zachowały się z dawnego wyposażenia usuniętego przez protestantów. W świątyni umieszczono wystawy malarskie i historyczne. Z kościołem sąsiaduje mural "To tylko liczby".

 

 

     W Wieży Ciśnień zbudowanej w 1899 r. działa klimatyczna kawiarnia, a na Rynku postawiono Pomnik Ułana ku pamięci 8. Pułku Strzelców Konnych. Hotelik w Chełmnie przy ulicy Podmurnej pozwolił mi na odpoczynek po męczącym zwiedzaniu polskich krajobrazów. 

Dwory polskie w akwareli Macieja Rydla

 

Maciej Rydel

Wydawnictwo UG 2022

 

 Smutno mi Boże...

      Smutno mi Boże po lekturze katalogu wystawy zatytułowanej „Dwory polskie w akwareli Macieja Rydla. Na ratunek ginącego dziedzictwa narodowego”. Wystawę zorganizowano w Bibliotece Głównej Uniwersytetu Gdańskiego, a uniwersyteckie wydawnictwo opublikowało jej katalog. W odautorskim Wstępie przeczytać można o genezie ekspozycji i jej elementów, a nawet o przyczynach, dla których doktor nauk ekonomicznych stał się pasjonatem, dokumentalistą i malarzem polskich dworów. Maciej Rydel doceniając ich wyjątkowe znaczenie w podtrzymywaniu naszej tożsamości narodowej, kultywowaniu tradycji i kultury szlacheckiej oraz prowadzeniu gospodarki rolnej dla całego społeczeństwa, na wszelkie sposoby stara się zachować w pamięci Polaków fenomen polskiego dworu szlacheckiego. Autor wystawy i katalogu dokumentuje ich historię, fotografuje i maluje, pisze książki i artykuły, a także działa we władzach Polskiego Towarzystwa Ziemiańskiego i Stowarzyszenia Historyków Sztuki.
     Maciej Rydel jest akwarelistą, który uczył się sztuki posługiwania się pędzlem i farbą wodną kopiując obrazy mistrzów. Z kilkuset obrazów twórca wybrał wizerunki dworów z obszaru całej Rzeczypospolitej, także tych nieistniejących, o wyjątkowo polskiej architekturze osadzonych w „pięknych okolicznościach przyrody” czy związanych z wybitnymi Polakami. W opracowaniu znalazły się krótkie biogramy artystów malujących siedziby ziemiaństwa, arystokracji i rycerstwa, takich jak np. Napoleon Orda, Zygmunt Vogel, Alexander Duncker, Zygmunt Gloger, Bronisława Rychter-Janowska, Mieczysław Jałowiecki, Tadeusz Osiński, Zbigniew Szczepanek. Autor wspomniał też o innych artystach utrwalających wizerunki szlacheckich siedlisk. 

  Zagłada polskiego ziemiaństwa

    Główna część publikacji zawiera reprodukcje akwarel Macieja Rydla wraz z opisem przedstawionych dworów. Oprócz uwag o architekturze budowli, jej właścicielach i gościach autor przekazał garść ciekawostek z dziejów obiektów. Na zakończenie zaprezentował informacje o losach ostatnich gospodarzy siedzib przed 1939 rokiem oraz o powojennych losach budowli. W tych fragmentach pojawiają się frazy: wypędzeni z domostwa, zamordowani przez hitlerowców lub sowietów, wywiezieni na Sybir oraz określenia: zdewastowany, ograbiony, spalony, rozebrany, opuszczony, nie istnieje…
     Zagładzie polskiego ziemiaństwa dokonanej przez niemieckich i sowieckich barbarzyńców uległy elity polskiego społeczeństwa, ich rodowe siedziby wraz z otoczeniem i kulturalnym dorobkiem wielu pokoleń oraz infrastruktura rolnicza i gospodarcza. Powojenna komunistyczna rzeczywistość dopełniła dzieła zniszczenia dworów, symboli i ostoi polskości, traktowanych jako kolebki wrogów ludu. Z tego powodu lokowano w nich magazyny, biura i mieszkania pracowników Państwowych Gospodarstw Rolnych, w niektórych urzędy, internaty, biblioteki, szkoły. O większości z tych kultowych budowli napisano w katalogu: „Dziś po dworze nie ma śladu” …