Od Ożarowa do Lewkowa

Łódzkie/Wielkopolskie - 2023

    Ziemia Wieluńska, Sieradzka i Kaliska, tak jak i cała nasza Ojczyzna, w maju prezentuje się szczególnie pięknie. Głównymi celami mojej wycieczki były trzy muzea: w Ożarowie, w Maciejowie i w Lewkowie.

Ożarów k/Wielunia

     W Muzeum Wnętrz Dworskich w Ożarowie wysłuchałam wykładu dr Macieja Rydla* - "Dwory polskie w akwareli Macieja Rydla. Na ratunek ginącego dziedzictwa narodowego". Ekspert w dziedzinie dworów polskich uświetnił mój wolumin katalogu wystawy motywującą dedykacją:

Dla Pani Małgorzaty Poniatowskiej - z podziękowaniem za wspaniałą pracę na blogu "czytam po polsku" i z pozdrowieniami od autora - Maciej Rydel, Ożarów, 9 maja 2023 r.

     Późnobarokowy modrzewiowy dwór alkierzowy zbudowany w 1757 roku dla Władysława Bartochowskiego herbu Rola, przykryto dachem polskim z facjatką. W stylowym wnętrzu mieszczą się: salon, buduar i alkowy, salonik myśliwski, gabinet, jadalnia, pokoik dziewczęcy, kredensownia. Za dworem w parku pysznią się malownicze stawy i pomnikowy starodrzew. Budynek oficyny przyjął w swoje progi wystawę "Dwory polskie w akwareli Macieja Rydla… ", w której wernisażu uczestniczyłam.

 

 Maciejów

     Prywatne Muzeum Wnętrz w Maciejowie znajduje się w klasycystycznym pałacu zaprojektowanym po roku 1790 przez C. G. Langhansa (twórca Bramy Brandenburskiej w Berlinie). W jedenastoosiowej fasadzie budowli umieszczono dwukolumnowy portyk w wielkim porządku z trójkątnym przyczółkiem. Wewnątrz pałacu zachowały się cenne polichromie z XVIII w. W mojej pamięci pozostanie sala balowa i jadalnia, korytarzyk do schodów kuchennych, rozety na parkietach oraz wyjątkowa kolekcja szachów z różnych stron świata. 

 

 

Od Będomina do Krokowej

 

 Pomorze Wschodnie - 2023

 

  

    Wiosenna eskapada na Pomorze Wschodnie (Nadwiślańskie, Pomerelia) z Wysoczyzną Żarnowiecką i Ziemią Lęborską zaprowadziła mnie do 27 zabytkowych obiektów – pałaców i dworów – jakie, zgodnie z internetowymi informacjami, powinny funkcjonować, być ogólnodostępne lub chociaż osiągalne obiektywem aparatu fotograficznego. Niestety, większość informacji okazała się nieaktualna, a zabytkowe budowle można oglądać jedynie zza ogrodzenia.
     Zestawienie obecnego stanu zabytków:
cztery obiekty służą edukacji historycznej społeczeństwa, w ośmiu urządzono hotele, w jednym mieści się szkoła, trzy prywatne posiadają zaplecze rekreacyjne, siedem prywatnych odstrasza tablicami „Wstęp wzbroniony”, w dwu po prostu nic się nie dzieje, jeden dom weselny stylizowany na „dworek” oraz jeden dwór zdewastowany przez mieszkających w nim byłych pracowników PGR-u. 

Będomin – Muzeum Hymnu Narodowego

W XVIII-wiecznym dworze szlacheckim w roku 1747 urodził się Józef Wybicki herbu Rogala, twórca tekstu Mazurka Dąbrowskiego. W Muzeum eksponowane są wystawy stałe: “Józef Wybicki i jego czasy”, “Losy Mazurka Dąbrowskiego” oraz “Polskie Symbole Narodowe”, a od 1984 roku działa Towarzystwo Przyjaciół Muzeum Hymnu Narodowego. Muzeum organizuje historyczne imprezy i prowadzi edukacje młodego pokolenia. W pobliżu dworu ustawiono pomnik orła ze skrzydłami z kilkuset kos.

 

 

Od Pszczyny do Szczyrku

 

Pogórze Śląskie - 2017

 Pszczyna

     Dzieje Pszczyny, położonej w Kotlinie Oświęcimskiej, rozpoczynają się w XIV wieku. Dzięki tak długiej historii w mieście znajduje się ponad dwadzieścia zabytkowych budowli. Absolutnym priorytetem jest neobarokowy zamek-pałac – rezydencja książąt Hochberg von Pless. Według mnie obiekt ten należy do najpiękniejszych w Polsce. Licząca ponad 600 lat budowla należy do nielicznych muzeów, które zachowały historyczne, bogate wyposażenie (80% oryginalnego). Wnętrza perły górnośląskiej architektury wprawiają w zachwyt, ale i onieśmielają. Ekspozycje Muzeum Zamkowego (od 1946 roku) mieszczą się na czterech kondygnacjach, włącznie z piwnicami. Zwiedzać można m.in. Apartamenty cesarskie, Apartamenty księcia Hansa Heinricha XV i księżnej Daisy, Salę Lustrzaną, Salę Polską im. ks. Józefa Poniatowskiego, Salon Wielki, Salon Zielony, Galerie, Bibliotekę, Zbrojownię, itd. W Parku Zamkowym, z architekturą ogrodową, główna aleja wiedzie od zamku do Cmentarza św. Jadwigi. XVII-wieczna Brama Wybrańców, która była głównym wjazdem na teren zamku, mieściła kwatery straży zamkowej. Pszczyna – zespół zamkowo-parkowy otrzymała status Pomnika Historii w 2021 roku.

Księżna Izabela Czartoryska

 

Katarzyna Maria Bodziachowska

 

RYTM - 2021

 

Od Izabeli z Flemingów do księżnej Czartoryskiej

     Katarzyna Maria Bodziachowska, absolwentka filologii polskiej i polonistka, której dwie pasje – historia i literatura polska – doskonale się uzupełniają, pochyliła się nad postacią Izabeli z Flemingów Czartoryskiej. Wielowymiarowa postać Księżnej, znakomicie nadawała się na bohaterkę powieści historycznej. Pani na Puławach pełniła w życiu liczne role: od bardzo kontrowersyjnych do wielce doniosłych. Bywała nieszczęśliwą półsierotą i wnuczką, piętnastoletnią żoną księcia Adama Kazimierza Czartoryskiego, romansującą kochanką kilku mężczyzn, matką siedmiorga ślubnych i nieślubnych dzieci, założycielką ogrodów i muzeów, filantropką i społeczniczką, oświeceniową literatką, kolekcjonerką sztuki oraz żarliwą patriotką. Autorka opowieści o wybitnej Polce przedstawiła czytelnikom niezwykle silną kobietę, obdarzoną wieloma talentami, zdolną do wielkich poświęceń, konsekwentną w działaniach, wzbudzającą różnorodne emocje, o której z pewnością nie można powiedzieć słaba płeć. Pisarka ukazała metamorfozę Izabeli z Flemingów, brzydkiego kaczątka, które dzięki niebywałemu uporowi, determinacji i samozaparciu przeobraziło się w światłą arystokratkę, oddaną sprawie Ojczyzny. Protektorka pamiątek ukazujących historię państwa polskiego stworzyła w Puławach pierwsze w Polsce muzeum - Świątynię Sybilli – opatrzoną na frontonie mottem „Przeszłość przyszłości” oraz Dom Gotycki mieszczący dzieła sztuki i świadectwa historii światowej (gdzie wystawiano tzw. Wielką trójkę: „Krajobraz z miłosiernym Samarytaninem” Rembrandta, „Portret młodzieńca” Rafaela i obraz „Dama z łasiczką” Leonarda da Vinci).

Szlakiem rezydencji wiejskich. Dwory i pałace

 

KUJAWSKO-POMORSKIE CENTRUM KULTURY w BYDGOSZCZY

Dom Wydawniczy MARGRAFSEN 2017

Przewodniki z serii: Kierunek Kujawsko-Pomorskie – autor koncepcji: Ewa Krupa.

     Wydawnictwo poświęcone jest wybranym grupom zabytków w województwie kujawsko-pomorskim. Opracowania mają charakter przewodnika - bogato ilustrowane strony wraz z ujęciem historycznym i opisem detali architektonicznych zachęcają do odwiedzania poszczególnych miejscowości i odkrywania ich dziedzictwa. Do tej pory ukazały się następujące przewodniki:

1 Szlakiem gotyckich figur. Madonny i piety (2016)
2 Szlakiem rezydencji wiejskich. Dwory i pałace (2017)
3 Szlakiem miejsc pamięci. Przełomowe lata 1918-1920
4 Szlakiem architektury drewnianej. Świątynie (2019)
5 Szlakiem wyjątkowych miejsc. Pomniki historii (2020)
6 Szlakiem architektury militarnej. Zamki gotyckie (2021)
7 Szlakiem świętych patronów. Kapliczki przydrożne (2022)
 

     Z okazji Europejskich Dni Dziedzictwa 2017 Kujawsko-Pomorskie Centrum Kultury w Bydgoszczy przygotowało ponownie niezwykły przewodnik. Tym razem można dzięki niemu wędrować szlakiem kujawsko-pomorskich dworów i pałaców. Ta niewielka, bogato ilustrowana książka odkrywa przed czytelnikiem zabytki architektury dworsko-pałacowej nie tylko sławne i licznie odwiedzane, jak Ostromecko czy Lubostroń, ale także te mniej znane, położone na uboczu głównych tras turystycznych, ukryte pośród pól, łąk i lasów. Wiele z nich otaczają piękne założenia parkowe, z okazami drzew, które są pomnikami przyrody. We wprowadzeniu do publikacji Bogna Derkowska-Kostkowska stwierdziła: „Próbując stworzyć przewodnik po rezydencjach wiejskich, odwoływaliśmy się zwłaszcza do walorów krajobrazowo-architektonicznych. Jednocześnie – chcąc, aby przewodnik stał się pretekstem do podróży przez województwo kujawsko-pomorskie – prezentujemy zabytki ze wszystkich jego 19 powiatów. Na zaproponowanych przez nas trasach znalazło się 48 zabytkowych założeń. (…) zamysłem nie było stworzenie katalogu, lecz zwrócenie uwagi na walory poznawcze związane z tą intrygującą grupą zabytków, a także (…) przybliżenie różnorodności rozwiązań formalnych i stylistycznych, jak również przywołanie wyjątkowych postaci właścicieli i ich gości, którzy wpisali się w dzieje regionu kujawsko-pomorskiego”.

Powyższy tekst ze strony:  https://kpck.pl/przewodniki-z-serii-kierunek-kujawsko-pomorskie/ 

Dwory Polski północno-wschodniej

 

Katarzyna i Jerzy Samusikowie

 

Fundacja Sąsiedzi – 2021

Wędrówki śladami przeszłości

     Katarzyna i Jerzy Samusikowie „przemierzają zaprzeszłe ogrody w poszukiwaniu świadectw pamięci ożywionych nostalgią” i znajdują je. Owocem wieloletnich wędrówek śladami przeszłości jest ich kolejna publikacja zatytułowana „Dwory Polski północno-wschodniej”. Autorzy umownie podzielili obszar Polski na Mazury, Podlasie, Ziemię Łomżyńską i Suwalszczyznę i wybrali z niego ponad sto dwadzieścia dworów, które opisali i zilustrowali zdjęciami. Krótsze lub dłuższe charakterystyki budowli posiadają czytelną strukturę – zawierają początki obiektów, ich zmienne dzieje, kolejnych właścicieli, zacnych gości oraz architekturę posiadłości i zabudowań gospodarczych, a także dworskich parków i otoczenia krajobrazowego.
     XX wiek obchodził się z dworami bardzo niełaskawie. Wojny światowe, okupacje wojenne i powojenne wszystkim ziemiańskim rezydencjom przynosiły dewastację, a nawet zagładę. Niszczyli je hitlerowcy i bolszewicy, a po zakończeniu wojny sowieccy okupanci. Ziemiańskie majątki podlegały parcelacji i tworzono z nich tzw. Państwowe Gospodarstwa Rolne, a dwory stawały się ich siedzibami lub mieszkaniami pracowników tychże PGR-ów. Później było już tylko gorzej… Autorzy kwitują te sytuacje zdaniem „dwór przetrwał obie wojny w niezłym stanie”, nie uchronił się jednak przed „porządkami” komunistycznej władzy. Podobne były koleje losu dziedziców posiadłości – mordowani przez Niemców i Rosjan w czasach wojennej apokalipsy, ginęli też w lasach Katynia, Charkowa, Miednoje czy ubeckich katowniach.

 

Czartoryscy czyli wieczna pogoń

 

Witold Banach

 

Wydawnictwo Poznańskie 2022

 

 

 

"Ojczyzno! Nie mogłam Ciebie obronić, niech Cię przynajmniej uwiecznię"

Izabela Czartoryska

 

 Wieczna pogoń Czartoryskich

     Witold Banach z perspektywy czasu obserwował „wieczną pogoń” Czartoryskich „za rodowym prestiżem”, „za reformą i korona Rzeczypospolitej”, „za odzyskaniem królestwa” i wreszcie „za ratowaniem dziedzictwa”. Autor, który wcześniej przyjrzał się burzliwym losom Radziwiłłów jest historykiem, regionalistą, pisarzem i dyrektorem Muzeum Ostrowa Wielkopolskiego. W tegorocznej publikacji zatytułowanej „Czartoryscy czyli wieczna pogoń” przedstawił jednocześnie dzieje różnych elementów rzeczywistości o niejednolitych zakresach. Na ponad pięciuset stronach wykładu o historii Rzeczypospolitej znalazły się bitwy, wojny, rozbiory, powstania, sejmy, elekcje, koronacje, unie itp. Z kronikarską precyzją literat opowiedział koleje losu rodu herbu Pogoń począwszy od litewskiego księcia Giedymina, ojca księcia Koriata i dziada Konstantego – księcia na Czartorysku – protoplasty rodziny. Wśród zdarzeń z przeszłości tego rodu miały miejsce narodziny, śluby, śmierci, podróże, koalicje, spiski, zdrady, procesy sądowe, nominacje, dymisje, emigracje, spory majątkowe, konfiskaty mienia, itd. Na treść monografii Czartoryskich składają się skomplikowane życiorysy członków zasłużonej dla Polski rodziny oraz postaci Wielkiej Historii naszej ojczyzny. Obok ludzkich losów twórca zamieścił równie zawiłe dzieje majątków, posiadłości, rezydencji, a w tym Puław, Hotelu Lambert, Sieniawy, Czartoryska, Klewania, Korca, Gołuchowa, etc., a także kolekcji sztuki, zbiorów muzealnych i bibliotek Czartoryskich.

 

Polskie Muzea Literackie

 

 

Muzeum Literatury - 2011

 

 

 

 

 

 

 

 Muzeum Literatury

      Dziewięćdziesiąt dziewięć „Polskich Muzeów Literackich” znalazło się w trzecim wydaniu przewodnika opracowanego przez Muzeum Literatury im. Adama Mickiewicza w Warszawie. Muzeum to jest centralną instytucją sprawującą pieczę nad polską spuścizną literacką. Ponadto prowadzi działalność wystawienniczą, naukową, archiwalną, edytorską, edukacyjną. Wersja książki z 2011 roku zawiera informacje o muzeach uwzględniając ich rodzaj, tj. historyczno-literackie, biograficzne, gabinety, izby pamięci. W muzeach tych, o zróżnicowanej strukturze organizacyjnej, prezentowane są niezwykle bogate zbiory literackie na stałych i czasowych wystawach przybliżające związki pisarzy z obiektami mieszczącymi muzeum. Tak liczne placówki realizują wielorakie zadania i pełnią istotne funkcje w lokalnych środowiskach. Zlokalizowane są nie tylko w Polsce, ale i poza jej granicami. Kilka, ze znajdujących się na terenie kraju, upamiętnia twórców obcych urodzonych na ziemiach polskich. 

 

Romantyzm i pozytywizm

      Spośród odwiedzonych przeze mnie historycznych siedzib szczególnie zachwyciło mnie Muzeum Adama Mickiewicza w Śmiełowie, Muzeum Jarosława Iwaszkiewicza w Stawisku, Muzeum Jana Kasprowicza w Zakopanem, Muzeum Romantyzmu w Opinogórze, Muzeum Pozytywizmu w Gołotczyźnie oraz Muzeum Adama Mickiewicza w Wilnie.
      Śmiełowskie muzeum mieści się w pałacu rodu Gorzeńskich (zbudowanym w 1797 roku), w którym Wieszcz Adam przebywał w roku 1831 próbując dołączyć do uczestników Powstania Listopadowego. W pałacowych wnętrzach prezentowane są meble, obrazy i liczne eksponaty upamiętniające wizytę poety. Stawisko Iwaszkiewiczów (budowla z 1928 roku) zaskakuje atmosferą polskiego domu, gdzie do dziś podtrzymywane są tradycje salonu literacko-muzycznego. Pomieszczenia domu, znajdujące się w nienaruszonym stanie, mieszczą oryginalne meble, dzieła sztuki, a przede wszystkim bibliotekę z przebogatym księgozbiorem. Dom Kasprowicza na Harendzie wzniesiono w roku 1920 w stylu zakopiańskim. Sale muzeum wyposażone są w meble, rzeźby, obrazy wykonane przez miejscowych artystów – górali. Zachowały one wygląd domu z czasów życia poety. Opinogórskie Muzeum Romantyzmu Krasińskich składa się z kilku ekspozycji: w zameczku, dworze, oficynie i domu z podcieniami. Każda z nich ma inny charakter: od pałacowych wnętrz domu poety, przez wystawę malarstwa i rzeźby z epoki, aż do zbiorów historycznych rodu Krasińskich. W Gołotczyźnie z Muzeum Pozytywizmu znajduje się dwór dziedziczki dóbr Aleksandry Bąkowskiej i dom pisarza Aleksandra Świętochowskiego. W willi Krzewnia zachowano oryginalny wystrój wnętrz oraz bibliotekę publicysty z cennym księgozbiorem. We dworze umieszczono m.in. ekspozycję „Szlachta mazowiecka w malarstwie i wnętrzach” oraz wystawę „Pozytywiści warszawscy”. W Zaułku Bernardyńskim w Wilnie, w kamienicy, w której Adam Mickiewicz mieszkał w 1822 roku, otwarto Muzeum jego imienia – pierwszy raz w 1911 roku, a ponownie w 1955 r. Skromna ekspozycja zawiera nieliczne meble oraz pamiątkowe przedmioty z kowieńsko-wileńskiego okresu poety, a także tomy jego dzieł, w tym pierwsze wydania niektórych utworów.

Alfabetyczny przewodnik

      Alfabetyczny układ muzeów (wg nazwisk) ułatwia czytelnikom korzystanie z przewodnika przy planowaniu wycieczek po Polsce. W strukturze rozdziałów znalazły się biogramy literatów, dane teleadresowe obiektów i historie zlokalizowanych w nich placówek. Obszernie przedstawiono muzealne zbiory, działy instytucji oraz formy działalności wystawienniczej i edukacyjnej. Barwne i czarno-białe fotografie ukazują budynki główne muzeów, wnętrza sal, interesujące eksponaty z pisarskimi atrybutami oraz wizerunki ich patronów. Bardzo brakuje mapy z naniesionymi lokalizacjami muzeów oraz listy muzeów z podziałem na województwa.

     Pięknie wydany przewodnik z pewnością zachęci czytelników do wędrówek śladami polskich mistrzów pióra, pisarskich autorytetów i klasyków literatury polskiej.

* zdjęcia własne z książki