sobota, 2 kwietnia 2016

Polacy z Kresów. Znani i nieznani.

Katarzyna Węglicka


Bellona 2015 














Subiektywna selekcja

    
     Katarzyna Węglicka jest historykiem sztuki i tłumaczem. Jej pasją stało się śledzenie dziejów kresowych i polskiego dziedzictwa kulturowego na Kresach Wschodnich Rzeczypospolitej. Jest autorką interesującego cyklu książek „Gawędy kresowe”. Z niezwykle szerokiego spectrum Polaków związanych miejscem urodzenia czy działania z Kresami autorka wybrała „znanych i nieznanych” przedstawicieli naszego narodu. Subiektywna selekcja postaci pozwoliła na przedstawienie miejscowości i zakątków ukrytych na wschodnich rubieżach dawnej Rzeczypospolitej, w których swoje piętno odcisnęli znamienici rodacy, i w których upamiętniono ich w bardziej lub mniej podniosły sposób.

Pałac Hańskich w Wierzchowni
Pałac Hańskich w Wierzchowni

Inteligencja i wykształcenie

     
     Bohaterowie opowieści Katarzyny  Węglickiej mają wiele cech wspólnych, naturalnie poza umiłowaniem swojej ojczyzny. Reprezentują oni elitarne warstwy społeczne: arystokrację, ziemiaństwo i szeroko rozumianą inteligencję, które zawsze stały na czele walki o niepodległość Polski. Warunkiem koniecznym (ale nie wystarczającym) znalezienia się w gronie osób wybitnych było zdobycie wykształcenia, po które Polacy przemierzali całą Europę – od Petersburga do Paryża. Ale nie koniec na tym. Swoją działalność i pracę nasi rodacy prowadzili również na terenie państw ościennych, co dziś określilibyśmy jako mobilność zawodową.

Dwór Wańkowiczów w Mińsku
Dwór Wańkowiczów w Mińsku

środa, 30 marca 2016

Zwierzęta, ludzie i bogowie

Antoni Ferdynand Ossendowski


Nakład Gebethnera i Wolfa 1925 









 

"Biali" i "Czerwoni"


     Antoni Ferdynand Ossendowski był człowiekiem o niezwykle szerokich horyzontach umysłowych i niezwykle bogatym doświadczeniu życiowym. Naukowiec – chemik, podróżnik, poliglota (znał osiem języków), skazany na karę śmierci, więziony przez półtora roku w twierdzy, autor niemal stu książek w 1951 roku objętych totalną cenzurą w Polsce, demaskator agenturalnych niemieckich źródeł Lenina, projektant broni chemicznej, którego grób rozkopało NKWD, aby potwierdzić jego tożsamość. Życiorysem Ossendowskiego można by obdzielić kilka osób i mógłby posłużyć jako kanwa scenariusza filmu akcji. Najciekawszy rozdział swej biografii  pisał Ossendowski uciekając z ogarniętej wojną domową Rosji przez Syberię, Mongolię i Chiny do Europy i Polski. Temu etapowi życia poświęcił jedną z pierwszych swych powieści, będącą streszczeniem jego awanturniczej wędrówki „Przez kraj ludzi, zwierząt i bogów”. Na swej drodze spotykał Ossendowski niezwykłych ludzi, z których część pomagała mu przetrwać we wrogim środowisku, a część nieustannie czyhała na jego życie. Wielce ekscytujące spotkania odbywał z buddyjskimi lamami, syberyjskim myśliwymi, „białymi” i „czerwonymi”, mongolskimi książętami, dezerterami Armii Czerwonej, żywym Buddą, hetmanami, chanami, wróżbiarzami, pospolitymi bandytami itp., itd. Najbardziej znacząca dla Ossendowskiego okazała się znajomość z "krwawym baronem" von Ungern-Sternbergiem, która dała znać o sobie aż u kresu życia pisarza. Życie profesora, jak niekiedy tytułowano Ossendowskiego, obfitowało w liczne tajemnice, co tym bardziej czyni ten żywot zagadkowym, osobliwym i pasjonującym.

Bogda Chan - mal.Sharav
Bogda Chan - mal.Sharav

czwartek, 24 marca 2016

Siedziby wielkich Polaków t.2

Barbara Wachowicz

 

 Świat Książki 2013


 

Od Mickiewicza do Konopnickiej


     Refleksje dotyczące pierwszego tomu książki autorstwa Barbary Wachowicz zatytułowanej „Siedziby Wielkich Polaków” zakończyłam cytatem: „Wpadam do Soplicowa jak w centrum polszczyzny:
Tam się człowiek napije, nadysze Ojczyzny.”
Podobnie rozpocznę uwagi do tomu drugiego „Siedzib…”. Maria Konopnicka, od której Barbara Wachowicz zaczyna wędrówkę po domostwach Wielkich Polaków po powrocie z Litwy pisała w liście
 „Polskość wygnana z ulic – w sercach i domowych ścianach mieszka. Ojczyzny się nadysze, kto ludzi tych bliżej pozna”.

Matki - Polki

     Jak mało wiemy o Konopnickiej - pisarce: Rota, Krasnoludki i sierotka Marysia, Nasza szkapa i … A Konopnicka - kobieta opuściła męża zabierając sześcioro dzieci, wyjechała do Warszawy i „dała radę”. O podobnych do niej matkach napisało jedno z dzieci „Mama siedziała przy nas jak mniszka, koło której świat przepływa z daleka”. Konopnicka nie pozwoliła, aby życie mijało ją obok. Matka – Polka dostrzegała zagrożenia, wobec których nie potrafiła przejść obojętnie „Ale ja jestem smutna, że tylu, tylu spośród nas w sobie cząstkami ojczyznę zabija. Każdy zły czyn, każda nieszlachetność Polaka – to rana zadana Polsce”. Poetka napominała Polaków ponad sto lat temu „zagryzamy się w zamknięciu naszym, zamiast drzwi wyważyć wspólnie”. Niestety, słowa te nic nie straciły na swej aktualności, chociaż  już Cyceron uważał, że „Historia magistra vitae est” (historia jest nauczycielką życia).

Dworek Marii Dąbrowskiej w Russowie
Dworek Marii Dąbrowskiej w Russowie
Dworek Marii Konopnickiej w Żarnowcu
Dworek Marii Konopnickiej w Żarnowcu






wtorek, 15 marca 2016

Listy z Kresów

Magdalena Jastrzębska 

  
LTW 2015














Zamość

     Zamość, Rynek Wielki, wieczór, klimatyczny koncert Piotra Rubika z chórem, orkiestrą i wybrzmiewające słowa pieśni pochodzącej od św. Augustyna
„Miłość to wybór drogi miłości i wierność wyborowi"
Słowa te bardzo zapadły mi w pamięć!

Mariaże

     Bohaterka książki Magdaleny Jastrzębskiej zatytułowanej „Listy z Kresów. Opowieść o Józefie z Moszyńskich Szembekowej” całym swoim życiem dowodziła sensu tej maksymy w stosunku do swojego, pożal się Boże, męża Józefa. Hrabianka Józefa Moszyńska, dziedziczka olbrzymiej fortuny, której źródła sięgają do hrabiny Cosel, była owocem niezbyt udanego małżeństwa Piotra i Joanny Moszyńskich. Piotr, polski patriota skazany przez rosyjskiego cara na dziesięć lat zesłania na Sybir, zamiast oczekiwanego od lat przyjazdu żony z córką dowiedział się o planowanym przez nią małżeństwie z oficerem rosyjskich huzarów (Piotr pozbawiony praw publicznych z punktu widzenia carskiego prawa nie był już mężem Joanny). Kilka lat później Piotr też się ponownie ożenił i to z kim? Z przyjaciółką i rówieśnicą swojej córki Józefy (sic!). Takie to były czasy!

Listy

     Magdalena Jastrzębska przygotowując się do pisania książki o polskiej arystokratce sięgnęła do nadzwyczaj dużej ilości materiałów źródłowych zgromadzonych w najznakomitszych polskich archiwach i bibliotekach. Szczególną uwagą autorka obdarzyła kilkaset listów Józefy i innych członków rodziny. Listy te były niewyczerpaną kopalnią wiedzy o epoce, w której epistolografia tj. sztuka pisania listów należała do obowiązkowego programu nauczania dzieci ziemiaństwa i arystokracji (naturalnie obok nauki języków obcych). Wykaz cytowanych w pracy listów umieszczono w bibliografii oraz przypisach. Poza nimi w książce znalazł się indeks wspominanych osób a także spis efektownych ilustracji. Tekst opowieści o hrabinie Szembekowej wzbogaciło prawie dziewięćdziesiąt rycin, wśród których wybijają się reprodukcje obrazów samego mistrza Jana Matejki (szkoda, że nie wszystkie są kolorowe) z barwną analizą strojów prezentowanych postaci autorstwa A. Kajdańskiej.

List dziewięcioletniej Józi do ojca
List dziewięcioletniej Józi do ojca
Piotr Moszyński - Jan Matejko
Piotr Moszyński - Jan Matejko

sobota, 27 lutego 2016

Maria Skłodowska-Curie. Złodziejka mężów - życie i miłości


Iwona Kienzler 


BELLONA 2016












 

Autorka...

     Kim była Maria Skłodowska-Curie wiemy wszyscy, ale nie wszyscy zapewne znają autorkę książki „Maria Skłodowska-Curie. Złodziejka mężów – życie i miłości” – Iwonę Kienzler. A jest to postać ciekawa. Absolwentka Akademii Ekonomicznej zajmuje się tłumaczeniami tekstów z różnych języków a hobbystycznie pisze książki traktujące o obyczajowej stronie historii Polski. Popularnonaukowe publikacje Iwony Kienzler spełniają zadanie upowszechniania dziejów naszej Ojczyzny a niejako przy okazji przekazują garść wiedzy na tematy społeczne przełomu XIX i XX wieku . Na marginesie losów Marii Skłodowskiej-Curie czytelnik otrzymał od autorki rozprawkę na temat spirytyzmu w Polsce na początku XX wieku, a w innym miejscu szkic poświęcony drażliwej na przełomie wieków kwestii kobiet jeżdżących publicznie na rowerze.
W swojej książce Iwona Kienzler przybliżyła postać dwukrotnej zdobywczyni Nagrody Nobla patrząc na nią przez pryzmat kobiecości uczonej. Maria Skłodowska-Curie Iwony Kienzler to „matka, żona i kochanka”. Z uwagi na takie właśnie podejście do tematu opowieści, publikację tę można zaliczyć do nurtu literatury kobiecej opowiadającej o kolejnej Wielkiej Polce (wcześniej omówiłam pozycję Krystyna Skarbek - królowa podziemia czy zdrajczyni?)
Iwona Kiezler czerpiąc pełnymi garściami z autobiografii Marii oraz z biografii autorstwa Ewy Curie, Susan Quinn, Barbary Goldsmith czyniła interesujące i pogłębione refleksje o życiu odnoszące się nie tylko do głównej bohaterki, korzystając np. ze słów Heleny – siostry Marii: „Dobrze jest, jeżeli człowiek ma choć jedno takie głupie lato w życiu poza sobą”.

Geny...

     Geniusz Marii Skłodowskiej-Curie miał swoje źródło w wartościowych genach dziadek Józef Skłodowski był pedagogiem, miłośnikiem nauk przyrodniczych. Ojciec Władysław Skłodowski będąc pasjonatem wiedzy matematyczno – przyrodniczej systematycznie uzupełniał swoje wiadomości, oraz przekazywał ją młodemu pokoleniu, m.in. swoim dzieciom. Jego syn Józef pisał: „Na naukę i opowieści o tajnikach przyrody wykorzystywał każdą wolną chwilę”. Kult nauki obecny w kolejnych pokoleniach Skłodowskich-Curie przyniósł wspaniałe rezultaty w postaci m.in. dwu Nagród Nobla uzyskanych przez Marię i jednej zdobytej przez jej córkę Irenę.
Maria Skłodowska kończąc edukację gimnazjalną z pierwszą lokatą marzyła o studiach wyższych, ale mogła je podjąć dopiero kilka lat później, gdy z jej pomocą, ukończyła studia w Paryżu jej starsza siostra Bronisława. Na paryskiej Sorbonie studiowała również przyszła noblistka, ponieważ w Polsce pod zaborami kobiety nie były przyjmowane na uczelnie. Z Francją Maria związała całe swoje przyszłe życie – tu zdobyła upragnione wykształcenie, tu poznała przyszłego męża i partnera naukowego, tu mogła pracować w wymarzonym laboratorium, i wreszcie tu, w Paryżu, dokonała wiekopomnych odkryć na miarę Nagrody Nobla.

Maria z córkami - Ireną i Ewą 1908
Maria z córkami - Ireną i Ewą 1908
Maria Skłodowska-Curie 1898
Maria Skłodowska-Curie 1898


















czwartek, 18 lutego 2016

W niewoli sowieckiej


Bronisław Młynarsk


LTW 2010














 GRYF, LTW...

     „«Habent sua fata libelli». Książka Młynarskiego również” we wstępie do drugiego wydania napisał Konrad Paduszek i z pewnością miał rację. Wspomnienia Bronisława Młynarskiego udostępniło drukiem wydawnictwo GRYF w Londynie w 1974 roku, już po śmierci autora. Obecną edycję zawdzięczamy wydawnictwu LTW oraz pani Ewie Rubinstein (siostrzenicy autora), która czyniła starania, aby książka ukazała się w Polsce. 

 

Muzyka, muzyka...

     Bronisław Młynarski w chwili wybuchu II wojny światowej był czterdziestoletnim pracownikiem firmy transportowej „Gdynia – Ameryka Line”, żołnierzem rezerwy odznaczonym w 1918 roku Krzyżem Walecznych. Zmobilizowany we wrześniu 1939 roku trafił do niewoli sowieckiej w obozie w Starobielsku, następnie przewieziony do obozu juchnowskiego w Pawliszczew - Bor, skąd dostał się do obozu jenieckiego w Griazowcu, w którym przebywał do końca sierpnia 1941 roku.
Ciekawe są koligacje rodzinne Bronisława Młynarskiego. Jego ojcem był Emil Młynarski – wybitny muzyk, wieloletni dyrektor Filharmonii i Opery Warszawskiej, zaś siostra Bronisława – Aniela – była żoną pianisty Artura Rubinsteina.
Może to właśnie muzyka uratowała życie autora wspomnień, gdy jako jeden z grupy kilkunastu jeńców opuścił piekło Starobielska i uniknął zdradzieckiego strzału w tył głowy oddanego przez enkawudzistę.

Portret Bronisława Mlynarskiego rysowany przez Józefa Czapskiego
Portret Bronisława Młynarskiego
rysowany przez Józefa Czapskiego

poniedziałek, 8 lutego 2016

Od niepodległości do niepodległości. Historia Polski 1918 - 1989

Adam Dziurak 
Marek Gałęzowski
Łukasz Kamiński 
Filip Musiał 

 

Instytut Pamięci Narodowej 2014











Autorzy, wydawca, odbiorca


     Czterech autorów, czterech recenzentów i wiele jeszcze osób wzięło udział w śmiałym projekcie Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu przy Instytucie Pamięci Narodowej nazwanym „Od niepodległości do niepodległości. Historia Polski 1918 – 1989”. Autorzy ci są przedstawicielami młodego pokolenia urodzonymi w latach siedemdziesiątych XX wieku, historykami specjalizującymi się w historii Polski dwudziestowiecznej. Wspólnie opracowali przeznaczony dla młodych ludzi popularny wykład najnowszej historii Polski” nadając mu formę zbliżoną do współczesnych podręczników szkolnych. Wydawnictwo IPN zadbało o „przyjazną dla użytkownika” stylistykę publikacji umieszczając olbrzymią ilość ilustracji oraz kalendarium, wykaz skrótów, indeks osób, mapy i fragmenty tekstów źródłowych.

 

Chronologiczna struktura książki

     Struktura książki odpowiada etapom dziejów Polski w omawianym okresie i czyni zadość kluczowemu założeniu autorów. Uznali oni, że filarami najnowszej historii Polski pozostają trzy wydarzenia współtworzące historię Europy a nawet świata. Pierwszym z nich było odzyskanie przez Polskę niepodległości i budowanie wolnej Ojczyzny, drugim – walka Polaków podczas II wojny światowej a trzecim długotrwały opór przeciw totalitaryzmowi komunistycznemu zakończony upadkiem komunizmu.














środa, 3 lutego 2016

Wojna o tajemnice.


Andrzej Pepłoński 


Wydawnictwo Literackie 2011













Milicjant, policjant, historyk...

     Andrzej Pepłoński jest historykiem, specjalistą w tematyce wywiadu i kontrwywiadu Drugiej Rzeczypospolitej, zawodowym milicjantem, a od 1990 roku po pozytywnej weryfikacji, pułkownikiem policji. W swoim dorobku ma kilka książek poświęconych zagadnieniom polskich służb wywiadowczych. Nakładem Wydawnictwa Literackiego w 2011 roku ukazała się publikacja będąca podsumowaniem wcześniejszych badań autora zatytułowana „Wojna o tajemnice. W tajnej służbie Drugiej Rzeczypospolitej 1918-1944”. „Popularnonaukowy charakter”, jak pisze autor, ograniczył rozmiary tej pracy do pięciuset stron, na których znalazła się wszechstronna analiza całokształtu historii polskich tajnych służb na przestrzeni dwudziestolecia międzywojennego i sześciu lat okupacji.

mjr Stefan Mayer (1895-1981)
mjr Stefan Mayer (1895-1981)
gen. Józef Smoleński (1894-1978)
gen. Józef Smoleński (1894-1978)

 











środa, 27 stycznia 2016

Piłsudski w NZS-ie

Adam Stefan Lewandowski - Fotograf: Kamila Snopek
Niepokorny - Fot. Kamila Snopek

Adam Stefan Lewandowski 



 

 


Stowarzyszenie Pokolenia Niepokornych 2015

 

 

 

 

 

 

 

Dlaczego Marszałek?


     Pytanie to zadał sobie i odpowiedział na nie Adam Stefan Lewandowski w swojej ostatniej publikacji zatytułowanej „Piłsudski w NZS-ie” wydanej nakładem Stowarzyszenia Pokolenia Niepokornych. Książka ta zawiera abc wiedzy o powstaniu i działalności niezależnych organizacji studenckich w Polsce powojennej. Autor przybliżył udział młodzieży akademickiej w marszu Polski do niepodległości poczynając od 1914 roku, w którym to akademicy po raz pierwszy stanęli u boku Józefa Piłsudskiego.
Echa duchowej obecności Marszałka w marszu "Solidarności" znaleźć można we wcześniejszej publikacji p. Adama "Solidarność na szlaku Józefa Piłsudskiego" .

80. rocznica śmierci Józefa Piłsudskiego - przemawia autor
80. rocznica śmierci Józefa Piłsudskiego
 przemawia autor
Debata Piłsudski vs Dmowski - BUW - autor pierwszy od prawej
Debata Piłsudski vs Dmowski 
 BUW - autor pierwszy od prawej




niedziela, 24 stycznia 2016

Polska. Opowieść o dziejach niezwykłego narodu 966 - 2008

Adam Zamoyski 


Wydawnictwo Literackie 2009














Kim jest autor?

     „Polska. Opowieść o dziejach niezwykłego narodu 966 – 2008” to tytuł jednej z kilku książek historycznych napisanych przez Adama Stefana Zamoyskiego a wydanych przez Wydawnictwo Literackie. Adam Stefan Zamoyski jest polskim hrabią posiadającym obywatelstwo brytyjskie, historykiem i publicystą zajmującym się historią Europy a szczególnie Polski. Zna pięć języków obcych. Jego ojciec był doktorem prawa i adiutantem generała Władysława Sikorskiego, a matką była Elżbieta Czartoryska – Dama Zakonu Maltańskiego.

Jakie mamy kompleksy?

     „Dzieje niezwykłego narodu” opowiedział polski arystokrata, który urodził się na obczyźnie, gdyż jego rodzice po zakończeniu II wojny światowej nie mogli powrócić do Ojczyzny. Wychowanie i kształcenie poza granicami kraju pozwoliło autorowi z dystansem przyjrzeć się polskiej historii i w niekonwencjonalny sposób dociekać przyczyn i skutków wydarzeń, jakie odnotowywali kronikarze, którzy „badali przeszłość… z potrzeby wytłumaczenia naszych niepowodzeń i «ku pokrzepieniu serc»”. Adam Zamoyski pochylił się nad tymi przymiotami Polaków, które nas odróżniają od innych nacji, uznając, że „nieznośny splot kompleksów wyższości i niższości… jest jedną z najgorszych naszych cech narodowych” ponieważ „nie wyzwoliliśmy się od nałogów psychicznych, w które uzbroiliśmy się przez te długie lata niepowodzeń i upokorzeń”.

Mieszko I (ur. 922-945, zm. 25 maja 992)
Mieszko I (ur. 922-945, zm. 992)
Władysław II Jagiełło (1362 - 1434)
Władysław II Jagiełło (1362 - 1434)