Księżna Izabela Czartoryska

 

Katarzyna Maria Bodziachowska

 

RYTM - 2021

 

Od Izabeli z Flemingów do księżnej Czartoryskiej

     Katarzyna Maria Bodziachowska, absolwentka filologii polskiej i polonistka, której dwie pasje – historia i literatura polska – doskonale się uzupełniają, pochyliła się nad postacią Izabeli z Flemingów Czartoryskiej. Wielowymiarowa postać Księżnej, znakomicie nadawała się na bohaterkę powieści historycznej. Pani na Puławach pełniła w życiu liczne role: od bardzo kontrowersyjnych do wielce doniosłych. Bywała nieszczęśliwą półsierotą i wnuczką, piętnastoletnią żoną księcia Adama Kazimierza Czartoryskiego, romansującą kochanką kilku mężczyzn, matką siedmiorga ślubnych i nieślubnych dzieci, założycielką ogrodów i muzeów, filantropką i społeczniczką, oświeceniową literatką, kolekcjonerką sztuki oraz żarliwą patriotką. Autorka opowieści o wybitnej Polce przedstawiła czytelnikom niezwykle silną kobietę, obdarzoną wieloma talentami, zdolną do wielkich poświęceń, konsekwentną w działaniach, wzbudzającą różnorodne emocje, o której z pewnością nie można powiedzieć słaba płeć. Pisarka ukazała metamorfozę Izabeli z Flemingów, brzydkiego kaczątka, które dzięki niebywałemu uporowi, determinacji i samozaparciu przeobraziło się w światłą arystokratkę, oddaną sprawie Ojczyzny. Protektorka pamiątek ukazujących historię państwa polskiego stworzyła w Puławach pierwsze w Polsce muzeum - Świątynię Sybilli – opatrzoną na frontonie mottem „Przeszłość przyszłości” oraz Dom Gotycki mieszczący dzieła sztuki i świadectwa historii światowej (gdzie wystawiano tzw. Wielką trójkę: „Krajobraz z miłosiernym Samarytaninem” Rembrandta, „Portret młodzieńca” Rafaela i obraz „Dama z łasiczką” Leonarda da Vinci).

Szlakiem rezydencji wiejskich. Dwory i pałace

 

KUJAWSKO-POMORSKIE CENTRUM KULTURY w BYDGOSZCZY

Dom Wydawniczy MARGRAFSEN 2017

Przewodniki z serii: Kierunek Kujawsko-Pomorskie – autor koncepcji: Ewa Krupa.

     Wydawnictwo poświęcone jest wybranym grupom zabytków w województwie kujawsko-pomorskim. Opracowania mają charakter przewodnika - bogato ilustrowane strony wraz z ujęciem historycznym i opisem detali architektonicznych zachęcają do odwiedzania poszczególnych miejscowości i odkrywania ich dziedzictwa. Do tej pory ukazały się następujące przewodniki:

1 Szlakiem gotyckich figur. Madonny i piety (2016)
2 Szlakiem rezydencji wiejskich. Dwory i pałace (2017)
3 Szlakiem miejsc pamięci. Przełomowe lata 1918-1920
4 Szlakiem architektury drewnianej. Świątynie (2019)
5 Szlakiem wyjątkowych miejsc. Pomniki historii (2020)
6 Szlakiem architektury militarnej. Zamki gotyckie (2021)
7 Szlakiem świętych patronów. Kapliczki przydrożne (2022)
 

     Z okazji Europejskich Dni Dziedzictwa 2017 Kujawsko-Pomorskie Centrum Kultury w Bydgoszczy przygotowało ponownie niezwykły przewodnik. Tym razem można dzięki niemu wędrować szlakiem kujawsko-pomorskich dworów i pałaców. Ta niewielka, bogato ilustrowana książka odkrywa przed czytelnikiem zabytki architektury dworsko-pałacowej nie tylko sławne i licznie odwiedzane, jak Ostromecko czy Lubostroń, ale także te mniej znane, położone na uboczu głównych tras turystycznych, ukryte pośród pól, łąk i lasów. Wiele z nich otaczają piękne założenia parkowe, z okazami drzew, które są pomnikami przyrody. We wprowadzeniu do publikacji Bogna Derkowska-Kostkowska stwierdziła: „Próbując stworzyć przewodnik po rezydencjach wiejskich, odwoływaliśmy się zwłaszcza do walorów krajobrazowo-architektonicznych. Jednocześnie – chcąc, aby przewodnik stał się pretekstem do podróży przez województwo kujawsko-pomorskie – prezentujemy zabytki ze wszystkich jego 19 powiatów. Na zaproponowanych przez nas trasach znalazło się 48 zabytkowych założeń. (…) zamysłem nie było stworzenie katalogu, lecz zwrócenie uwagi na walory poznawcze związane z tą intrygującą grupą zabytków, a także (…) przybliżenie różnorodności rozwiązań formalnych i stylistycznych, jak również przywołanie wyjątkowych postaci właścicieli i ich gości, którzy wpisali się w dzieje regionu kujawsko-pomorskiego”.

Powyższy tekst ze strony:  https://kpck.pl/przewodniki-z-serii-kierunek-kujawsko-pomorskie/ 

Dwory Polski północno-wschodniej

 

Katarzyna i Jerzy Samusikowie

 

Fundacja Sąsiedzi – 2021

Wędrówki śladami przeszłości

     Katarzyna i Jerzy Samusikowie „przemierzają zaprzeszłe ogrody w poszukiwaniu świadectw pamięci ożywionych nostalgią” i znajdują je. Owocem wieloletnich wędrówek śladami przeszłości jest ich kolejna publikacja zatytułowana „Dwory Polski północno-wschodniej”. Autorzy umownie podzielili obszar Polski na Mazury, Podlasie, Ziemię Łomżyńską i Suwalszczyznę i wybrali z niego ponad sto dwadzieścia dworów, które opisali i zilustrowali zdjęciami. Krótsze lub dłuższe charakterystyki budowli posiadają czytelną strukturę – zawierają początki obiektów, ich zmienne dzieje, kolejnych właścicieli, zacnych gości oraz architekturę posiadłości i zabudowań gospodarczych, a także dworskich parków i otoczenia krajobrazowego.
     XX wiek obchodził się z dworami bardzo niełaskawie. Wojny światowe, okupacje wojenne i powojenne wszystkim ziemiańskim rezydencjom przynosiły dewastację, a nawet zagładę. Niszczyli je hitlerowcy i bolszewicy, a po zakończeniu wojny sowieccy okupanci. Ziemiańskie majątki podlegały parcelacji i tworzono z nich tzw. Państwowe Gospodarstwa Rolne, a dwory stawały się ich siedzibami lub mieszkaniami pracowników tychże PGR-ów. Później było już tylko gorzej… Autorzy kwitują te sytuacje zdaniem „dwór przetrwał obie wojny w niezłym stanie”, nie uchronił się jednak przed „porządkami” komunistycznej władzy. Podobne były koleje losu dziedziców posiadłości – mordowani przez Niemców i Rosjan w czasach wojennej apokalipsy, ginęli też w lasach Katynia, Charkowa, Miednoje czy ubeckich katowniach.

 

Czartoryscy czyli wieczna pogoń

 

Witold Banach

 

Wydawnictwo Poznańskie 2022

 

 

 

"Ojczyzno! Nie mogłam Ciebie obronić, niech Cię przynajmniej uwiecznię"

Izabela Czartoryska

 

 Wieczna pogoń Czartoryskich

     Witold Banach z perspektywy czasu obserwował „wieczną pogoń” Czartoryskich „za rodowym prestiżem”, „za reformą i korona Rzeczypospolitej”, „za odzyskaniem królestwa” i wreszcie „za ratowaniem dziedzictwa”. Autor, który wcześniej przyjrzał się burzliwym losom Radziwiłłów jest historykiem, regionalistą, pisarzem i dyrektorem Muzeum Ostrowa Wielkopolskiego. W tegorocznej publikacji zatytułowanej „Czartoryscy czyli wieczna pogoń” przedstawił jednocześnie dzieje różnych elementów rzeczywistości o niejednolitych zakresach. Na ponad pięciuset stronach wykładu o historii Rzeczypospolitej znalazły się bitwy, wojny, rozbiory, powstania, sejmy, elekcje, koronacje, unie itp. Z kronikarską precyzją literat opowiedział koleje losu rodu herbu Pogoń począwszy od litewskiego księcia Giedymina, ojca księcia Koriata i dziada Konstantego – księcia na Czartorysku – protoplasty rodziny. Wśród zdarzeń z przeszłości tego rodu miały miejsce narodziny, śluby, śmierci, podróże, koalicje, spiski, zdrady, procesy sądowe, nominacje, dymisje, emigracje, spory majątkowe, konfiskaty mienia, itd. Na treść monografii Czartoryskich składają się skomplikowane życiorysy członków zasłużonej dla Polski rodziny oraz postaci Wielkiej Historii naszej ojczyzny. Obok ludzkich losów twórca zamieścił równie zawiłe dzieje majątków, posiadłości, rezydencji, a w tym Puław, Hotelu Lambert, Sieniawy, Czartoryska, Klewania, Korca, Gołuchowa, etc., a także kolekcji sztuki, zbiorów muzealnych i bibliotek Czartoryskich.

 

Zabytki UNESCO w Polsce

 

J. Włodarczyk, B. Tryhubczak

 

ARTI - 2019

 

 

 

Unikatowe uniwersalne wartości

      Album wydawnictwa ARTI zatytułowany „Zabytki UNESCO w Polsce” jest rezultatem pracy Joanny Włodarczyk, która opracowała tekst, i Bogusława Tryhubczaka, który zajął się stroną graficzną wydania. We wstępie w niezwykle składnej formie przedstawiono historię Organizacji Narodów Zjednoczonych do spraw Oświaty, Nauki i Kultury, która powstała w 1945 roku. 22 lata później utworzono tzw. Listę światowego dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego UNESCO, obiektów o unikalnej wartości kulturowej i przyrodniczej dla ludzkości, podlegających międzynarodowej ochronie. Autorka określiła też zasady wpisów na Listę obiektów o „unikatowej uniwersalnej wartości” oraz obowiązki wynikające z tego zapisu. Joanna Włodarczyk zaznajomiła czytelników z wykazem polskich zabytków UNESCO i ich lokalizacją na terenie Polski.

 

Od Stawiska do Otrębusów

Mazowsze - wrzesień 2022

 

 

 

Literatura, muzyka, Kresy

     Wrześniowa wycieczka do południowo-zachodniego Mazowsza na styku ziem: rawskiej, czerskiej i warszawskiej przyniosła przykłady różnorodnego wykorzystania i obecnego stanu zabytkowych obiektów. Każdy z nich jest niepowtarzalny, z bogatą przeszłością, oryginalną architekturą i różnym dostępem…
     Cieszą oko pięknie odrestaurowane i zagospodarowane budowle pełniące dziś funkcje hotelowe, konferencyjne, weselne: pałace w Rozalinie, Woli Chojnacie, Kobylinie, Ojrzanowie, Teresinie. Podobne jest przeznaczenie współczesnych obiektów w Osieczku i Błędowie.

Kresy. Najpiękniejsze miasta

 

Aleksandra Górska 

Wydawnictwo

Ryszard Kluszczyński - 2014

 

 

 

Mit kresowej Arkadii

      Spośród wielu kresowych miejscowości Aleksandra Górska wybrała niemal sześćdziesiąt najpiękniejszych miast i ustanowiła je bohaterami albumu Wydawnictwa Ryszard Kluszczyński. Większość z nich znana jest miłośnikom rubieży Rzeczypospolitej i publikacja podtrzymująca „Mit kresowej Arkadii” z pewnością ucieszyła ich grono. Barwne zdjęcia prezentujące zabytki architektury wschodnich terenów Rzeczypospolitej pochodzą z przeróżnych źródeł. Obok nich znalazły się nie za długie notatki dotyczące burzliwej historii tamtejszych miast. Już we wstępie autorka podkreśliła istotną własność obszarów Rzeczypospolitej położonych na wschód od dzisiejszej granicy Polski, tj. wieloetniczność skutkującą wielokulturowością i wielowyznaniowością. Zdarzały się miasta, w których okresami ilość ludności żydowskiej przeważała nad liczbą Polaków, Rosjan czy Niemców.
     W tekstach opisujących poszczególne ośrodki miejskie zwróciła uwagę na ich dramatyczne dzieje naznaczone najazdami, wojnami, okupacjami, mordami, grabieżami, pożarami, poprzeplatane okresami odbudowy ze zniszczeń oraz gospodarczej prosperity. Z wymienionych powodów w kresowych miastach ocalało niewiele obiektów materialnego dziedzictwa. W rzeczonym albumie przeważają wizerunki świątyń, którym wraz z dziejowymi zawieruchami zmieniano wyznania, w jakich sprawowano funkcje religijne. Były to katolickie kościoły, cerkwie, synagogi, meczety, sobory, kienesy, zbory. W czasach sowieckich w sakralnych budowlach urządzano muzea ateizmu (sic!), magazyny, galerie, warsztaty a dopiero od lat 90’ XX wieku rozpoczęło się przywracanie im charakteru miejsc kultu religijnego. W dużej części kościelnych przybytków znajdowały się wizerunki świętych słynące z cudownych mocy. 

 

 

 

Zamki, dwory i pałace

 

Piotr Cieśla, Zuzanna Śliwa

 

Wyd. Podsiedlik-Raniowski – 2004

 

Inna perspektywa

      „Zamki, dwory i pałace” – jakże ograny temat. W ostatnim ćwierćwieczu powstały dziesiątki albumów o podobnych tytułach. A jednak… publikacja oficyny Podsiedlik-Raniowski i Spółka z 2004 roku obroniła się i cieszy swym przesłaniem. Interesujące zdjęcia fotografika Piotra Cieśli pokazują budowle "z perspektywy nieco innej niż prezentowana na popularnych widokówkach”. Pisarka Zuzanna Śliwa opatrzyła z lekka nostalgiczne fotografie tekstem. Poetyzujące opisy zabytków dostarczają zwięzłych informacji o ich wznoszeniu, upadkach i odbudowach, a także uzupełniających ciekawostek związanych z ich mieszkańcami, np. o inkaskiej księżniczce i jej skarbach w Niedzicy, o wędrówce posągu ks. Józefa Poniatowskiego (po Warszawie i nie tylko) czy o świetności galerii malarstwa w rogalińskim pałacu.

Sekretarzyk babuni

 

Maryna Okęcka-Bromkowa 

 

KAW - 1994

Fragmenty artykułu w Prace Językoznawcze, Zeszyt X - Joanna Chłosta-Zielonka 

"O pisarstwie gawędowym Maryny Okęckiej-Bromkowej" 

 

     Pisarstwo Maryny Okęckiej-Bromkowej, związanej z Olsztynem autorki kilku setek audycji radiowych, zbiorów reportaży, przypowieści, powieści wspomnieniowych, zwraca uwagę coraz bardziej dopracowanym stylem gawędowej narracji. Kolejne tworzone przez nią formy spajała precyzyjnie ułożona, często rozpisana na kilku narratorów, stylizacja na gawędę*. Okęcka-Bromkowa napisała trzy powieści, w którym autobiografizm ma decydujący wpływ na układ świata powieściowego. „Sekretarzyk babuni” to doskonały przykład zauroczenia autorki tego rodzaju wypowiedziami - gawędami. To opowieść tworzona jednocześnie przez trzech narratorów: XIX-wiecznego prapradziadka Adolfa, dochodzącą kresu życia blisko dziewięćdziesięcioletnią Babcię Duszkę i współcześnie żyjącą w Olsztynie narratorkę. Otrzymujemy przez to barwny obraz dworu kresowego na Wołyniu na przełomie XIX i XX w., trudności stwarzane przez zaborców, potem proces jego powolnego ubożenia w czasie rewolucji październikowej, aż po czasy II wojny światowej i okres bratobójczych walk na Ukrainie i Wołyniu. Znajdujemy u Okęckiej opis dworu: kolejne salony i sypialnie oraz ich przeznaczenie i funkcje, rola łazienki, w której właściwie mieści się spiżarnia, i spiżarni zamykanej na kłódkę, kuchni i innych gospodarczych pomieszczeń. W tym wszystkim wielka praca służby odpowiedzialnej za funkcjonowanie domu i jego otoczenia, guwernantek, przyzwoitek, praktykantek... Poznajemy zajęcia „państwa” polegające na nadzorowaniu prowadzenia dworu i jego przyległości, dbaniu o finanse, organizowaniu corocznych przyjęć z okazji świąt religijnych i obyczajowych, mających scalić wielonarodowościowe środowisko prostych ludzi.
     U Okęckiej - zwraca uwagę surowość kresowego wychowania, prowadzonego w duchu patriotyzmu i obywatelskich powinności. Niezaprzeczalną wartością „Sekretarzyka babuni” jest bogactwo stylistyczne. Autorka umiejętnie różnicuje wypowiedzi trzech narratorów swojej gawędy. Pierwszy to szlachcic z początku XIX w, wychowanek Liceum Czackiego, którego zdaniem, pozycję społeczną kształtują głownie wysokie zyski finansowe: tyle mnie jest, ile mam dochodów i dóbr materialnych. Można jednak cenić u niego troskę o dzieci i wnuków, którym nie skąpi funduszy na przywrócenie zdrowia i na naukę. Dlatego też jego wnukowie, wspomniana Babcia Duszka, siostra Minia i brat Stanisław, nie tylko odebrali potrzebne nauki, ale podróżowali po Europie, uczestniczyli w wielkoświatowym życiu arystokracji, bywając na balach, wentach, będąc przyjmowanymi przez książęce dwory. Doskonale znali języki obce, brylowali więc znajomością francuskiego i angielskiego. Stan ich świadomości implikowało wychowanie od najmłodszych lat, więc trudno się dziwić ich wyniosłości wobec biednych, niżej urodzonych czy popełniających wewnątrzrodzinne mezalianse.

Pani na Złotym Potoku

Magdalena Jastrzębska

 

Wydawnictwo LTW - 2020

Opowieść o Marii z Krasińskich

     „Pani na Złotym Potoku. Opowieść o Marii z Krasińskich Raczyńskiej” to już siódma książka autorstwa Magdaleny Jastrzębskiej, którą z ogromną przyjemnością komentuję. Tym większą, że jej lektura pochłonęła mnie całkowicie na kilka godzin, pozostawiając niedosyt swoim „niespodziewanym” zakończeniem. Biografia córki naszego wieszcza – Zygmunta Krasińskiego – dzięki swej chronologicznej kompozycji, podzielona na rozdziały według etapów życia bohaterki, powoduje u czytelnika naturalną ciekawość skwitowaną pytaniem: „i co dalej?”. Czyta się ją z zapartym tchem, niczym sensacyjną powieść z nagłymi zwrotami akcji. Tom, który wyszedł spod pióra znakomitej pisarki historycznej, jest opracowaniem wielopłaszczyznowym. Obok zasadniczej części, poświęconej kolejom losu młodej dziedziczki rodu Krasińskich, zawiera szeroki kontekst spowinowaconych rodzin Raczyńskich i Branickich,  wraz z dokładnie wyjaśnionymi koligacjami.

Królewska korona?

      Krótkie życie Marii z Krasińskich Raczyńskiej, jakie opisała Magdalena Jastrzębska obfitowało w dramatyczne, a nawet tragiczne wydarzenia. Wychowywała się w atmosferze niezbyt udanego małżeństwa rodziców: poety Zygmunta Krasińskiego i Elizy z Branickich, obok których żyła „ta trzecia” – Delfina z Komarów Potocka – flama artysty. W otoczeniu rodzinnym Marii Krasińskiej zawierane były pierwsze i kolejne małżeństwa jej krewnych. Bohaterka książki przygotowywana do zaślubin z królem Szwecji i Norwegii Karolem XV przeżyła jego nagłą i niespodziewaną śmierć. Po kilku latach konkurowała ze szwagierką w drodze do ożenku z Edwardem Raczyńskim i stanęła z nim na ślubnym kobiercu (dopiero w wieku 27 lat, sic!). Niestety, żoną i matką dane jej było cieszyć się jedynie siedem lat. Zmarła przedwcześnie, w wieku 34 lat w niezbyt jasnych okolicznościach. Wcześniej pochowała oboje rodziców i przeżyła troje rodzeństwa…

Cuda Polski. Najpiękniejsze budynki i budowle

 

Bąk Jolanta, Ressel Ewa

 

Dragon 2019

Krajoznawstwo, kultura, UNESCO

      Kolejny album wydawnictwa Dragon, z serii Imagine – Cuda Polski i świata, oferuje czytelnikom "Najpiękniejsze budynki i budowle w Polsce". Zaprezentowano w nim pięćdziesiąt wybranych pamiątek kultury materialnej naszej ojczyzny, w strefie północnej, środkowej i południowej. Lokalizację miejscowości pokazano na mapkach oraz opisano stosując piękne, tradycyjne nazwy krain geograficznych, dziś rzadziej używane, lecz wywołujące ciepłe uczucia wobec pojęć zapomnianej trochę dziedziny krajoznawstwa. Znalazły się tam Dolina Drwęcy, Kotlina Sandomierska, Równina Warmińska, Pogórze Izerskie, Pojezierze Wielkopolskie, Wyżyna Lubelska, Nizina Podlaska…
     Wszystkie z prezentowanych obiektów są wyjątkowe na swój sposób: największe, najstarsze, najwyższe, najcenniejsze, najdłuższe, najatrakcyjniejsze, unikalne. Z tej przyczyny część z nich wpisano na listę światowego kulturowego dziedzictwa UNESCO. Wytypowane wytwory architektury przedstawiają szerokie spektrum ich pierwotnego przeznaczenia, a także aktualnego wykorzystania. W publikacji utrwalono budynki sakralne: kościoły, klasztory, sanktuaria, cerkwie, meczety; budowle mieszkalno-obronne: zamki, pałace, dwory, kamienice; obiekty użyteczności publicznej: ratusze, sukiennice, uniwersytet; rezydencje królewskie, a nawet zabytki techniki: kanał, wiadukt, żuraw, kopalnia soli.

Taktyka spalonej ziemi

      W bardzo lakonicznych opisach dawnej zabudowy, poza zwięzłymi dziejami, przedstawiono dotyczące ich ciekawostki. A to o Siedmiu siostrach Stalina w Moskwie, a to o trofiejnych oddziałach Armii Czerwonej, które demontowały linie kolejowe, a to o poznańskich koziołkach uciekających przed kucharzem, a to o trzech zamkach w jednym Malborku, itd. Autorzy tekstów informacyjnych w niezwykle interesujący sposób wyselekcjonowali z ogromu materiałów historycznych wiadomości istotne z punktu widzenia popularyzacji przeszłości Polski.
     Niektóre z prezentowanych gmachów darzę wyjątkowym sentymentem: zamkiem w Książu zachwyciłam się podczas licealnej wycieczki, wystrój Sanktuarium w Świętej Lipce oczarował mnie absolutnie, a Pałac Poznańskiego w Łodzi przypomina mi uroczy zamek w Gołuchowie także ubrany w kostium francuskiego neorenesansu. Inne obiekty cenię z powodu jedynych w swoim rodzaju dziejów lub niepowtarzalnej architektury, np. pałac w Pszczynie, Bazylika Licheńska, zamek w Golubiu-Dobrzyniu.
     Najpiękniejsze budynki i budowle powstawały przez wieki wysiłkiem wielu pokoleń, rodów i artystów. Barbarzyńcy spod różnych sztandarów doprowadzili część z nich do ruiny, ograbili wnętrza, a nawet rozebrali do fundamentów stosując taktykę spalonej ziemi. Niejednokrotnie, zdewastowane zabytkowe obiekty latami odbudowywano ze zniszczeń albo przeprowadzano ich wierną rekonstrukcję. Dzięki fotografiom zamieszczonym w albumie czytelnicy mogą oglądać Cuda Polski w zaciszu domowych pieleszy i pielęgnować pamięć o chlubnej historii Rzeczypospolitej.

* zdjęcia własne z książki