niedziela, 5 września 2021
Śmiech przez łzy
sobota, 7 sierpnia 2021
Od Waplewa Wielkiego do Kwidzyna
W trzy dni odwiedziłam kilkanaście miejscowości Pomezanii i Ziemi Chełmińskiej: Waplewo Wielkie, Kwidzyn, Rodowo, Klecewo, Krzykosy, Nowa Wioska, Cieszymowo, Licze, Orkusz, Podzamcze, Stążki, Stary Targ oraz Mgowo, Mełno, Bartoszewice, Otłówko, Kowalewo Pom., Ryńsk...
Odwiedzone miejscowości poklasyfikowałam według ich obecnego wykorzystywania.
Zwiedzane obiekty: Muzeum Tradycji Szlacheckiej w Waplewie Wielkim oraz Muzeum Zamek w Kwidzynie
Konkatedra diecezji pomezańskiej z XIV w. o charakterze pseudobazyliki. Prezbiterium i nawa główna kryte są sklepieniem gwiaździstym z żebrem przewodnim.
piątek, 25 czerwca 2021
Cuda architektury Polski
Kurs historii i teorii architektury
Logiczna struktura rozdziałów obejmuje warunki rozwoju stylu, jego cechy charakterystyczne, chronologię wydarzeń, dzieła architektoniczne oraz przegląd… zakonów. Ponadto przedstawiono wybitnych architektów polskich i europejskich, znane postaci z dawnych czasów oraz wyjaśniono pojęcia powiązane z głównym tematem. Dzieje polskiej architektury rozpoczęto od prezentacji stylu romańskiego, przez gotyk, renesans, barok, rokoko, klasycyzm, historyzm, eklektyzm, secesję, aż do czasów współczesnych. Chronologiczne ujęcie treści pozwoliło także na ukazanie klejnotów polskiego budownictwa na innych płaszczyznach, np. prezentując główne typy architektury: sakralną, rezydencjonalną, obronną, miejską, industrialną, itp. Autorzy tej poglądowej publikacji starali się w przestrzeni ograniczonej objętością albumu przekazać czytelnikom krótki kurs historii i teorii architektury (przede wszystkim Polski). Zwrócili uwagę na umowność podziału na epoki i style w sztuce, uwarunkowane określoną lokalizacją i zdeterminowane czasami funkcjonowania.
niedziela, 13 czerwca 2021
Ginące rzemiosło
Leonard Rosadziński
WTPK - 2011
Artystyczna Oprawa Książki
O Leonardzie Rosadzińskim pisałam już odnosząc się do jego publikacji
zatytułowanych „Poszukiwacz, czyli niezwykli ludzie i stare książki”
oraz „Bibliofile – ich życie, pasja i stare woluminy”, jednakże jest
to postać tak interesująca i wielowymiarowa, że poświęcę jej
jeszcze kilka zdań. Tym razem pretekstem będzie pierwsza część trylogii
miłośnika książek, tj. „Ginące rzemiosło. Śladami poznański introligatorów”, będąca skutkiem ubocznym pewnej autorskiej wystawy. Ale po kolei…
W
połowie lat dziewięćdziesiątych XX wieku Leonard Rosadziński połknął bakcyla
sztuki introligatorskiej i zaczął gromadzić literaturę fachową, uczyć
się trudnego rzemiosła ręcznej oprawy książek, a nawet urządził w domu
pracownię introligatorską. Zainteresowały go zabytkowe
maszyny i narzędzia
potrzebne do pracy, przystąpił więc do ich poszukiwania i
zakupów. Z czasem maszyn tych było więcej i więcej. Tym sposobem powstała
tzw. „Wystawa Rzemiosła Introligatorskiego i Artystycznej Oprawy
Książki” (otwarta w roku 2007), której pomysłodawcą, wykonawcą, kuratorem i
kustoszem był Leonard Rosadziński. Dopełnieniem zaś tej ekspozycji jest
niniejsza pozycja traktująca o „Ginącym rzemiośle” napisana przez
bibliofila, antykwariusza i introligatora-samouka,
który podążając kilkanaście lat „Śladami poznański introligatorów”
przelał na papier całą istotę i historię poznańskiego rzemiosła służącego
oprawie książek.
Poczynając od XVI wieku przeprowadził czytelników
przez burzliwe dzieje poznańskiego introligatorstwa, jego
organizacji – cechów, izb, spółdzielni i organu prasowego –
„Polskiej Gazety Introligatorskiej”. Opowiedział o trudnej drodze
adeptów zawodu od ucznia, przez czeladnika do mistrza,
do opanowania tajników sztuki „oprawczej”. Poruszył temat
współpracy i dzielenia się efektami swych działań podczas zjazdów,
wystaw, konkursów czy dnia patrona – św. Celestyna.
Ogólnopolskim Konkursom Introligatorskim „Na najpiękniej oprawioną książkę” poświęcił osobny rozdział.
Wędrujący czeladnicy introligatorscy
W pamiętnikarskiej części albumu autor podzielił się z czytelnikami
wspomnieniami ze spotkań z przedstawicielami prestiżowego zawodu lub
z ich potomkami. Następnie zaprezentował biogramy ponad dwudziestu
mistrzów poznańskiego introligatorstwa. Na zakończenie tomu umieścił
Indeksy i Spisy z adresami właścicieli zakładów, z listą
członków cechów i sekcji introligatorskich, z indeksem nazwisk oraz
bibliografią. W niezwykle wartościowych
przypisach skrupulatnie odnotował odniesienia do materiałów
źródłowych.
Leonard Rosadziński zawarł w swym tekście niespodziewanie
dużą ilość informacji, nadając im przystępną formę
gawędy zabarwionej emocjami wywołanymi przeżyciami związanymi z
obcowaniem z osobami nietuzinkowymi – pasjonatami o bogatych
doświadczeniach zawodowych i życiowych. Podkreślił wspólne elementy
życiorysów rzemieślników, a więc nauka zawodu i
praktykowanie u mistrza, uruchamianie własnego zakładu i
odbudowywanie warsztatu po wojennych zniszczeniach, szkolenie uczniów
oraz działalność społeczna i zawodowa.
Jak ustalił Leonard
Rosadziński poznańscy introligatorzy współpracowali z wiodącymi w
Wielkopolsce instytucjami kultury, jak Biblioteka Uniwersytecka,
Biblioteka Raczyńskich, Biblioteka Kórnicka, księgarniami, wydawnictwami
oraz instytucjami religijnymi. Większość mistrzów przekazywała swą wiedzę
własnym dzieciom, kształciła ich umiejętności, a później powierzała
warsztaty. Nierzadko, ten szlachetny zawód uprawiało kolejne pokolenie
starych mistrzów – ich wnuki. Zdarzały się również
firmy rodzinne (Lewandowscy, Bródki, Kaliszewscy), albo krewni
pracowali niezależnie od siebie. Interesujący jest wachlarz
zainteresowań, jakie przejawiali introligatorzy – obok tych bliskich
profesji, jak pisanie artykułów, a nawet książek czy paranie się
kaligrafią pojawiły się zgoła inne np. entomologia czy wioślarstwo.
Niezwykle interesujące akapity traktują o
wędrówkach czeladników w poprzednich wiekach, celem doskonalenia
swego rzemiosła. Materialnym dowodem owych „wyjazdów służbowych” jest
unikalna „Wander Buch” – „Książka wpisów wędrujących czeladników introligatorskich. Poznań
31 VII 1854 – 8 V 1884”. Zawiera ona 806 wpisów czeladników odwiedzających Poznań w poszukiwaniu
pracy oraz 183 posiedzenia Stowarzyszenia Introligatorów. Naturalnie księga
– świadek dziejów – jest manuskryptem w przepięknej
artystycznej oprawie z ciemnobrązowej skóry cielęcej ze złotymi
dekoracjami.
sobota, 10 kwietnia 2021
Bibliofile – ich życie, pasja i stare woluminy
Leonard Rosadziński
2021
Niezwykli ludzie i stare książki
Po lekturze „Poszukiwacz, czyli niezwykli ludzie i stare książki” autorstwa Leonarda Rosadzińskiego wydawało mi się, że całość jego poczynań
została tam omówiona. Jak bardzo się myliłam… W następstwie przedstawienia
własnej drogi do zdobycia zaszczytnego miana bibliofila pojawił się u
antykwariusza pomysł, aby zaprezentować sylwetki innych poznańskich
pasjonatów. Kolekcjonerzy zadrukowanego papieru, najpierw trafiali do
antykwariatu Rosa (prowadzonego przez Renatę Rosadzińską), aby z czasem
udzielić wywiadu gospodarzowi w zaciszu
Muzeum Introligatorstwa (niestety już nieczynnego). Spotkania
organizowane przez Leonarda Rosadzińskiego zaowocowały unikalną publikacją
wydaną nakładem własnym autora w ilości stu numerowanych egzemplarzy, a
zatytułowaną „Bibliofile – ich życie, pasja i stare woluminy”.
Bibliofile indagowani w sprawie początków swego
zamiłowania do książek oraz narodzenia się pasji do ich kolekcjonowania
zgodnie podkreślali fundamentalną rolę domu rodzinnego, w którym
najbliżsi (rodzice, dziadkowie) poświęcali dużo czasu lekturze książek i
czasopism. Matki czytające dzieciom pozycje z serii „Poczytaj mi, mamo”, „Baśnie” Hansa Christiana Andersena czy „W pustyni i w puszczy” Henryka Sienkiewicza zaszczepiały w nich potrzebę obcowania z lekturą.
Młodzi czytelnicy, którzy poznawali
„właściwe”
tytuły, autorstwa np. Alfreda Szklarskiego, Zbigniewa Nienackiego, Czesława
Centkiewicza czy Juliusza Verne’a, Jack’a Londona, Jamesa Curwooda przejawiali
zainteresowanie czytelnictwem także w dorosłym życiu.
Życie, pasja i stare woluminy
Podczas wizyt na zapleczu antykwariatu interlokutorzy
autora dzielili się informacjami na temat praktykowanego
typu zbieractwa oraz profilu swych kolekcji, determinowanego
osobistymi zainteresowaniami. Pojawiły się zatem takie działy tematyczne
zbiorów, jak Dziki Zachód, filumenistyka, pomologia, sfragistyka, piractwo,
druki drugiego obiegu, introligatorstwo, bibliofilstwo, itd. Znakomici
kolekcjonerzy opowiadali o najcenniejszych okazach ze swych zbiorów, o
wydawnictwach rzadkich, białych krukach,
cymeliach,
starodrukach (a nawet je prezentowali)… Z dużym zainteresowaniem poznawałam szczegóły
bezprecedensowych przypadków zdobywania książek oraz środków na ich
zakup. Każdy z hobbistów przedstawiał własny system układania tomów w
bibliotece, gwarantujący sprawne odszukiwanie potrzebnych egzemplarzy spośród
kilku tysięcy woluminów.
Leonard
Rosadziński przyjrzał się także aktywności swych rozmówców nie tylko na
niwie bibliofilskiej, ale i naukowej, społecznej, edytorskiej. Większość z
nich brała udział w wystawach, uczestniczyła w zjazdach, działała w
organizacjach i stowarzyszeniach. Ciekawie jawią się
pozaksiążkowe zainteresowania tych osób, jak np.
podróże, genealogia, pszczelarstwo oraz wszelkie możliwe kategorie zbieractwa od
zapałczanych etykiet, starych radioodbiorników, pieczęci i stempli po maszyny
introligatorskie.
Poza praktyką bibliofilstwa
autor przekazał czytelnikom pokaźną dawkę wiadomości teoretycznych na
temat tej szlachetnej pasji skupiając się na jej istocie i przejawach. Bardzo
znaczące są słowa umieszczone w przedmowie zawierające określenie
księgozbieractwa, jako „umiłowanie książek, ich piękna, poszukiwania wydawnictw rzadkich,
wyjątkowych, niepowtarzalnych”. W opracowaniu należyte miejsce znalazły
dzieje polskiego bibliofilstwa, a szczególnie wielkopolskiego. W Poznaniu w 1923
roku ukonstytuowało się Towarzystwo Bibliofilstwa Polskiego, obierając
za cel działalności „szerzenie kultu pięknej książki”.
niedziela, 3 stycznia 2021
Dwory i pałace Wielkopolski. Styl narodowy
Architecture parlante
W drugiej połowie XIX wieku Wielkopolskę obejmował zabór pruski, powodujący ucisk i szykany wobec zamieszkujących te tereny Polaków. Narastający konflikt polsko-niemiecki wywołał u rodaków potrzebę manifestowania polskiej tożsamości narodowej poprzez architekturę będącą symbolem odrębności polskiego ziemiaństwa. Zarówno nowo wznoszonym siedzibom czy przebudowywanym dworom i pałacom starano się nadać charakter krajowy, protestując w ten sposób przeciw aktom „zniemczania klimatu architektonicznego Wielkopolski”. Zgodnie z zasadą „architecture parlante”, Jan Skuratowicz z zewnętrzną formą siedzib, określaną przez styl architektoniczny, kojarzył nie tylko określoną treść, ale także dodatkowy składnik stylu, jakim wydaje się być urządzenie wnętrz budowli. Historyk sztuki wielokrotnie kierował uwagą czytelników na umeblowanie, księgozbiór, kolekcje sztuki, militaria i każdą „małą cząstkę Polski zawartą w gromadzonych zbiorach i pamiątkach”.
Zwrócony ku przeszłości styl narodowy
W publikacji przedstawiono wiele przykładów budowli, które dzięki propagowaniu stałego motywu architektonicznego – portyku z tympanonem – służyły podtrzymywaniu tożsamości Wielkopolan wśród niemieckiej powodzi, zalewającej Rzeczpospolitą. Wśród dworów i pałaców, ostoi polskości w Wielkopolsce sprzed odzyskania niepodległości, mój podziw budzi „zwrócony ku przeszłości” pałac w Kopaszewie, pałac w Objezierzu z mottem templariuszy czy dwór w Koźminku – najbardziej urokliwy z oglądanych przeze mnie dworów. Na kolejnych stu pięćdziesięciu stronach albumu Jan Skuratowicz prezentował przykłady potwierdzenia tezy, iż „demonstracyjne stosowanie form uznawanych za narodowe i polskie było na pewno w pełni świadomą manifestacją polityczną”. Swą urodą, proporcjami, harmonią stylu urzekły mnie pałace w Skoraszewicach, Winnej Górze, Lubaszu, Gorzyniu, Dłoni, Górznie, Głębokiem.
Polonizacja architektury
czwartek, 19 listopada 2020
Andrzej Grzybowski. Polski historyzm współczesny
Maciej Loba
Podkarpacki Instytut Książki i Marketingu - 2008
Polski historyzm współczesny
Polski historyzm współczesny przejawił się w wybitnej postaci Andrzeja
Grzybowskiego, który obdarowany licznymi talentami, nie zakopał ich, lecz
harmonijnie rozwijał. Spełniał się jako aktor, znawca koni i jeździec,
rysownik i kaligraf, projektant wnętrz, a nade wszystko architekt. Spektrum
przedsięwzięć i zadań, których z powodzeniem podejmował się, wywołuje mój
niekłamany podziw i budzi należny mu szacunek. Pod wpływem fascynacji
dzisiejszym człowiekiem renesansu Maciej Loba popełnił jego monografię w
albumowym wydaniu. Opatrzono ją pokaźną ilością materiałów graficznych –
archiwalnych i współczesnych fotografii i perfekcyjnych szkiców ilustratora.
Dużą przyjemność czerpią czytelnicy z oglądania rysunków artysty, zaprawionych
akwarelą, ujmujących dekoracyjne detale wykończenia, jak i całość budowli
widzianą z różnych stron świata. Już tylko te kompozycje mogłyby stanowić
podstawę do uznania artyzmu Andrzeja Grzybowskiego. Wizualizacje koncepcji
architekta urzekają pięknem, precyzyjną kreską oraz wykaligrafowanymi opisami,
nierzadko przyprawionymi szczyptą humoru, jak chociażby tekst „po prostu nie
zmieściły się na rysunku” albo „projekt przed-przed-wstępny”.
Witruwiańska triada i doktryna nieinterwencjonizmu
Osiągnięcia
i warsztat bohatera publikacji to nie jedyna warstwa opracowania historyka
sztuki. W drugiej, bardziej ogólnej, autor podał wykładnię zjawiska historyzmu
przejawiającego się w postaci tzw. neostylów (neoromanizm, neogotyk,
neorenesans, neobarok) oraz stylu eklektycznego. Celem tego wyjaśnienia było
osadzenia naszego twórcy w dziejach historyzmu w Polsce i na świecie. Maciej
Loba przeanalizował społeczno-polityczne uwarunkowania popytu na budowle
stylem odwołujące się do tradycji. Dla nowej architektury „rezydencjonalnej”
istotną rolę odgrywa wygląd, który „ma wyrażać stabilizację, manifestować
nieodwracalność zaszłych zmian, sugerować trwałość” klasy milenijnych
Wokulskich.
Bardzo interesująca część książki poświęcona została
specyfice dziejów polskiej architektury w okresie powojennym, gdy skala
zniszczeń wszelkich budowli (w tym zabytkowych) burzyła dotychczasowy porządek
(architektoniczny sic!). Potrzeba rychłej odbudowy kraju, także zabytków,
wywołała dyskusję o konieczności częściowej rezygnacji z założeń
konserwatorskiej doktryny nieinterwencjonizmu. W praktyce oznaczało to
sprzyjanie nadużywaniu metody rekonstrukcji nad restauracją obiektów
historycznych. W kończącym album podsumowaniu autor ustosunkował się do
kondycji i perspektyw tradycyjnej architektury w XXI wieku. Zwrócił uwagę na
konieczność nienaruszania zasad ponadczasowej witruwiańskiej triady
(trwałości, użyteczności i piękna), lecz dostosowywania ich do aktualnych
warunków.
W związku z powyższym bliżej zainteresowałam się tzw. Kartą
Wenecką ustalającą zasady ochrony i opieki nad zabytkami architektury. Dzięki
omawianej lekturze potrafię dostrzec różnice między konserwacją, restauracją a
rekonstrukcją zabytku, który winien posiadać wartości historyczne, artystyczne
i naukowe.
Docenić należy ogrom pracy, jaką wykonał Maciej Loba
przygotowując monografię nietuzinkowego artysty powołującego do życia wytwory
swej wyobraźni i talentów. O rzetelności i rozmiarach przeprowadzonej kwerendy
źródłowej świadczą przypisy zawierające nie tylko uzupełniające wyjaśnienia,
ale także obszerne przytoczenia z bogatych i interesujących materiałów
źródłowych. Natomiast sporządzona bibliografia obejmuje, poza wydawnictwami
zwartymi i ciągłymi, wykaz katalogów i źródeł z prywatnych archiwów oraz listę
stron internetowych.